Książka Pawła Rojka „Liturgia dziejów. Jan Paweł II i polski mesjanizm” wychodzi naprzeciw oczekiwaniom wielu osób, że wreszcie powstanie praca gruntownie i całościowo ukazująca związki Jana Pawła II z polską myślą romantyczną, a szczególnie z wszechobecnym w niej mesjanizmem. Ta obszerna rozprawa naukowa, podzielona na pięć rozdziałów, rzeczywiście spełnia te oczekiwania, a wykorzystana bogata bibliografia jeszcze bardziej zachęca do sięgnięcia po omawianą pozycję wszystkich tych, którzy interesują się życiem i nauczaniem Papieża-Polaka.
Jest to też pewnego rodzaju „antidotum” na pojawiające się dotąd liczne tezy i wypowiedzi, jakoby wpływ mesjanizmu był widoczny jedynie w samej twórczości literackiej „kleryka z Wadowic” lub tylko w okresie jego młodości. Są też zresztą i tacy autorzy, którzy w ogóle nie chcą pisać ani mówić o mesjanizmie w dorobku naukowym, literackim czy duszpasterskim Jana Pawła II- traktując ten prąd umysłowy jako coś wstydliwego czy wręcz niegodnego przypominania.
Tymczasem P. Rojek zadaje kłam takim postawom, wyraźnie pokazując na licznych przykładach, jak myśl mesjanistyczna przenikała przez całe życie Karola Wojtyły, nawet w okresie jego papieskiego pontyfikatu. Wystarczy tu wspomnieć cytowanie naszych wieszczów aż 38 razy w czasie wszystkich pielgrzymek do Polski łącznie, w tym 16 razy samego Norwida- szczególnie cenionego przez Papieża. Także określanie siebie samego „papieżem-Słowianinem” (w nawiązaniu do proroczego wiersza Słowackiego), cytaty z „Ksiąg pielgrzymstwa polskiego” Mickiewicza na temat cywilizacji chrześcijańskiej godnej człowieka czy akt bierzmowania narodu z krakowskich Błoni (wzięty z idei mesjanisty Augusta Cieszkowskiego) dobitnie świadczy o związkach Papieża-Polaka z polskim mesjanizmem.
Zdaniem P. Rojka wszystko to dobrze współgra z trzema nurtami mesjanistycznymi, jakimi są: millenaryzm (odpowiadający funkcji królewskiej Chrystusa) mówiący o potrzebie tworzenia Królestwa Bożego już tutaj na ziemi, pasjonizm (odnoszący się do funkcji kapłańskiej) eksponujący wyjątkową wartość cierpienia i męczeństwa oraz misjonizm (związany z funkcją prorocką) zakładający istnienie szczególnych narodów mających do spełnienia jakąś misję. Wszystkie te trzy wątki są w jakiś sposób obecne tak w twórczości młodego Karola Wojtyły, jak i w nauczaniu Jana Pawła II.
Tak więc w przypadku millenaryzmu Papież ma kłaść nacisk na ludzką pracę (np. w encyklikach „Laborem exercens” z 1981 r. i „Sollicitudo rei socialis” z 1987 r.) jako istotny element budowy Królestwa Bożego na ziemi, a czego urzeczywistnieniem jest wspierany przez Następcę św. Piotra ruch „Solidarności” zmierzający swego czasu do wielkiej przemiany na całym świecie. Z kolei pasjonizm ma wynikać wprost z okupacyjnych, tragicznych przeżyć późniejszego kleryka z Wadowic, a co znajduje odzwierciedlenie w dwóch młodzieńczych dramatach pt. „Jeremiasz” i „Hiob”, a także w liście apostolskim „Salvifici doloris” z 1984 r. W każdej z tych prac dogłębnie analizuje sens cierpienia i łączy go z najwyższym kapłaństwem Chrystusa, a w dramatach jeszcze dodatkowo wprowadza element teologiczno-filozoficznej refleksji nad dziejami Polski. Wreszcie w przypadku misjonizmu czołową rolę odgrywa papieskie nauczanie z pierwszej pielgrzymki do Ojczyzny z 1979 r. oraz encyklika „Slavorum apostoli” z 1985 r. w nawiązaniu do młodzieńczych wierszy zawartych w „Renesansowym psałterzu (księdze słowiańskiej)”. Wspomniana tam misja Słowian i Polaków miałaby polegać na przygotowaniu świata na paruzję czyli na powtórne przyjście Chrystusa. Współgra to - oczywiście - z wizją św. Faustyny (beatyfikowanej i kanonizowanej zresztą przez Jana Pawła II), że to z Polski wyjdzie iskra zapoczątkowująca to wydarzenie.
Tworzy się zatem swoista „liturgia dziejów”, którą można prześledzić tak w twórczości polskich romantyków, jak i w pracach Karola Wojtyły oraz w nauczaniu Papieża-Polaka.
Walor książki P. Rojka podnosi jeszcze bardziej omówienie widocznego obecnie zjawiska powrotu idei mesjanizmu do Polski. Autor skupia się tu głównie na środowisku takich czasopism, jak „Teologia Polityczna” oraz „Czterdzieści i Cztery”, na twórczości Marii Janion krytycznej wobec tego procesu, a nawet na wypowiedziach niektórych poetów, dziennikarzy czy polityków. Jest to zarazem pierwsza próba systematyzacji współczesnego polskiego mesjanizmu.
Paweł Rojek „Liturgia dziejów. Jan Paweł II i polski mesjanizm”, wyd. Wydawnictwo „M”, Kraków 2016 r.
dr Mariusz Affek
