„Pokazujemy mieszkańców stolicy w czasie pierwszych pięciu lat jej odbudowy, a właściwie tworzenia miasta na nowo. To nasz subiektywny wybór, nieoddający wszystkich aspektów ówczesnej rzeczywistości. Nie polityka czy propaganda, ale właśnie odradzanie się życia na gruzach było dla nas najbardziej fascynującym tematem” – czytamy we wstępie do albumu.
Album towarzyszący wystawie „Warszawa na nowo. Fotografie reporterskie 1945–1949” zawiera zdjęcia pochodzące z archiwum Polskiej Agencji Prasowej, które ukazują odradzającą się z ruin Warszawę.
Warszawa była najbardziej zniszczoną spośród europejskich stolic. W wyniku działań wojennych zburzono około 84 proc. zabudowań lewobrzeżnej części miasta, w tym 90 proc. zabudowy przemysłowej i zabytkowej oraz ok. 72 proc. budynków mieszkalnych.
Niemcy niszczyli Warszawę systematycznie: podczas oblężenia we wrześniu 1939 roku, następnie w 1943 roku, gdy po powstaniu w getcie starto z ziemi dzielnicę żydowską oraz w 1944 roku w trakcie Powstania Warszawskiego i po jego upadku, kiedy systematycznie plądrowano, a następnie unicestwiano budynek po budynku i całą miejską infrastrukturę. Gruzy Warszawy zajmowały ok. 20 milionów metrów sześciennych.
Po wejściu 17 stycznia 1945 Armii Czerwonej i I Armii Ludowego Wojska Polskiego do lewobrzeżnej części miasta Niemcy wycofali się z Warszawy. Wówczas rozpoczął się szaber przez ludność z okolicznych wsi.
„Jednocześnie od razu zaczęli tu wracać warszawiacy – na przekór strasznym warunkom bytowym i sanitarnym oraz w nowej, niepewnej sytuacji politycznej. Te masowe powroty miały wpływ na decyzję władz państwowych, że Warszawa będzie odbudowana i pozostanie stolicą Polski. Odbudowa stała się ważnym elementem propagandy (+Cały naród buduje swoją stolicę+), ale włączali się w nią wszyscy, niezależnie od stosunku do nowej władzy” – wskazują we wstępie Anna Brzezińska i Katarzyna Madoń-Mitzner, kuratorki wystawy.
Prezentowane w albumie i na wystawie fotografie pozwalają zrozumieć charakter i historię stolicy Polski oraz wyobrazić sobie, jak ogromny wysiłek włożono w podniesienie Warszawy z ruin. Zdjęcia pustkowia po getcie warszawskim kontrastują z nowopowstającym osiedlem na Mariensztacie, a bieda i smutek z ulicznymi zabawami i tańcami. Możemy także zobaczyć zdjęcia, na których widać, jak w ruinach Starego Miasta biegają dzieci, a kobiety rozwieszają pranie.
„Poranieni przez wojnę ludzie wracali do trupa miasta. Kiedy patrzy się na te zdjęcia, wydaje się niepojęte, jak można było +oswoić+ księżycowy, groźny krajobraz ruin. Przezwyciężyć wszechobecne ślady wojny i śmierci, zmagać się z biedą i z różnymi zagrożeniami, walczyć o przetrwanie i… mieć w sobie tyle energii, a nawet radości życia. Równie niepojęte jest to, jak w tych warunkach udało się w ciągu kilku lat w dużej mierze wznieść Warszawę z ruin – dosłownie cegła po cegle. Zdjęcia pokazują, jak z bliska wyglądało odgruzowywanie i odbudowa, cały mozół tej pracy, bez propagandowego sztafażu. Tu możemy jeszcze zobaczyć budowniczych Warszawy, którzy w niczym nie przypominają monumentalnych figur z MDM-u” – czytamy.
Autorami zdjęć są profesjonaliści z różnych agencji fotograficznych działających tuż po wojnie, zanim w 1951 roku powstała jedna Centralna Agencja Fotograficzna. Są to między innymi: Jerzy Baranowski, Stanisław Dąbrowiecki, Zdzisław Wdowiński oraz Wiktor Janik, Wojciech Kondracki, Karol Szczeciński, Stanisław Urbanowicz i Jan Tymiński.
Rola fotografii w ówczesnej prasie była drugorzędna, a większość ze zdjęć, które znalazły się w albumie, nie miała szans na publikację. Fotografowie mimo wszystko dokumentowali życie miasta i jego mieszkańców. Jak czytamy we wstępie do albumu, „te fotografie są czarno-białe, ale na pewno nie przedstawiają czarno-białej wersji historii. Szczególnie chętnie uwieczniano dzieci Warszawy. Był to wyrazisty i uniwersalny symbol odradzania się życia”.
Chociaż zdjęcia są zniszczone w wyniku upływu czasu i mają często porysowane negatywy, to dzięki nim „możemy zobaczyć, jak odradzała się Warszawa, poczuć ducha tego miasta i lepiej je zrozumieć” – wskazują we wstępie Anna Brzezińska i Katarzyna Madoń-Mitzner.
Album „Warszawa na nowo. Fotografie reporterskie 1945–1949” wydał Dom Spotkań z Historią.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
