„Lalki: teatr, film, polityka” - nowa wystawa w Zachęcie

Dwie sale Zachęty wypełnia bogata, barwna kolekcja lalek teatralnych, jakie pojawiały się np. w spektaklach polskiego teatru lalkowego w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, ale także - co pokazane zostało w formie dokumentacji filmowej - są lalki, które służyły jako narzędzie krytyki społeczno-politycznej: szyderstwa, ironii, propagandy np. podczas pochodów 1 Maja.

"Teatr lalkowy przez długi czas uważany był za gatunek niższy, bliższy teatrowi ulicznemu czy cyrkowi, pozwalał na przekraczanie sztywnych podziałów na kulturę popularną i elitarną, spychany był na margines i traktowany niezbyt poważnie jako teatr dla dzieci" - powiedziała podczas poniedziałkowej konferencji prasowej kuratorka ekspozycji Joanna Kordjak. "Obecna wystawa w Zachęcie oraz towarzysząca jej publikacja koncentrują się na szczególnym momencie w historii teatru lalkowego w Polsce, czyli latach 50. i 60. XX wieku, kiedy teatr ten przezywał metamorfozę" - wyjaśniła.

Jej zdaniem, właśnie lata powojenne przyniosły istotne zmiany - dostrzec można było zjawisko przenikania się sztuki i teatru lalkowego, a także wyraźne wpływy na ten ostatni awangardowych zjawisk w sztuce. Celem wystawy jest ukazanie lalek, teatru lalkowego na tle ówczesnych nurtów w sztuce.

Teatr lalek stał się po wojnie teatrem artystycznym. Realizowane wtedy w Polsce spektakle lalkowe zarówno dla dzieci, jak i dorosłych widzów stanowiły interdyscyplinarne przedsięwzięcia z udziałem wybitnych malarzy, rzeźbiarzy oraz kompozytorów. "O wyjątkowości tych realizacji decydowało połączenie eksperymentalnej plastyki i muzyki z awangardowymi koncepcjami pedagogicznymi" - podkreśliła kuratorka.

Wystawa przypomina artystów, np. Leokadię Serafinowicz i Jerzego Koleckiego, którzy całą swoją zawodową aktywność poświęcili teatrowi lalek. Przywołuje także mało znane epizody współpracy z teatrem lalkowym czołowych postaci polskiej sceny artystycznej lat powojennych, takich jak Stanisław Fijałkowski, Jerzy Nowosielski, Jadwiga Maziarska, Jan Berdyszak czy Andrzej Pawłowski.

Prezentacja wybranych realizacji teatru lalkowego, twórców i środowisk koncentruje się wokół różnych zagadnień, np.: antropologii ciała, czyli refleksji nad różnymi koncepcjami i wykorzystaniem ciała ludzkiego w różnych kulturach, pedagogiki czy polityki.

Teatr lalkowy okazał się doskonałym narzędziem do realizacji awangardowych koncepcji pedagogiczno-wychowawczych. "Pionierem tego nurtu, nie tylko w Polsce, ale i na świecie, był Jan Dorman i jego Teatr Dzieci Zagłębia w Będzinie. Dla wypracowanej przez Dormana koncepcji teatru jako zabawy kluczowe okazało się, wynikające z obserwacji dzieci naznaczonych wojenną traumą, przekonanie o terapeutycznej funkcji teatru" - powiedziała Joanna Kordjak.

Podmiotowe traktowanie odbiorcy, czyli dziecka, zakładające jego aktywne uczestnictwo w tworzenia teatru stało się punktem wyjścia dla działalności zarówno Jana Dormana, jak Leokadii Serafinowicz — w poznańskim Teatrze Lalki i Aktora Marcinek. Lalki z tych teatrów prezentowane są na wystawie.

Patetyczne lalki symbolizujące bohaterów komunizmu, wielkie kukły - karykatury polityków zachodniego świata - imperialistów, aktorzy ubrani w ogromne groteskowe maski - to przykłady wykorzystania lalek np. w pochodach pierwszomajowych; wiele z nich prezentowanych jest na wystawie.

"Lalki służyły jako narzędzie i zastępcze obiekty satyry, np. w szopkach politycznych. Figury znanych postaci nie były w tym wypadku niszczone, lecz wystawiane na śmieszność. Jeszcze inna strategia użycia lalek polegała nie tyle na wyśmiewaniu, ile przekreślaniu znaczenia politycznego pewnych osób, poprzez karykaturalne ich obrzydzanie" - wyjaśniła kuratorka. "W okresie socrealizmu teatr lalkowy stał się narzędziem propagandy ideologicznej i kształtowania +nowego+ człowieka" - dodała.

Wystawie towarzyszy bogaty program wydarzeń: warsztatów, występów aktorów teatru lalek w przestrzeni galerii, pokazów filmowych np. w Filmotece Narodowej - Instytucie Audiowizualnym i koncertów.

Wystawa "Lalki: teatr, film, polityka" będzie czynna w Zachęcie- Narodowej Galerii Sztuki do 23 czerwca br. Wernisaż 18 marca o godz. 19. (PAP)

autor: Anna Bernat

abe/ pat/