Spacery śladami dawnego żydowskiego Głuska

„Na spacery zapraszamy przede wszystkim mieszkańców i mieszkanki Głuska, z którymi chcemy odkrywać dzielnicę, ale też wszystkich zainteresowanych historią tego miejsca” – powiedziała prezeska Innej Fundacji Katarzyna Zabratańska.

Spacery przypominające dawny żydowski Głusk odbędą się 8 i 15 czerwca. Rozpoczną się spod tzw. murowańca w Głusku, gdzie niegdyś mieścił się ratusz, ale też karczma żydowska. Uczestnicy spacerów będą mogli poznać miejsca, gdzie stała synagoga, mykwa, odwiedzą także żydowski cmentarz, gdzie będą mogli upamiętnić zamordowanych tu żydowskich mieszkańców Głuska.

Projekt „Sztetl Głusk” ma przypominać o społeczności żydowskiej zamieszkującej niegdyś Głusk, ale też przybliżać dziedzictwo, życie codzienne, religijność, kulturę głuseckich Żydów.

Służyć temu będzie także cykl siedmiu wykładów o tematyce żydowskiej, które w Głusku w okresie od 14 maja do 7 czerwca wygłoszą specjaliści różnych dziedzin. Dotyczyć one będą m.in. historii Głuska, tutejszego kirkutu, powstawania sztetli, czyli żydowskich miasteczek, a także historii żydowskiego sportu w Lublinie, obrzędów i symboli w żydowskich domach jak np. mezuza, kuczka.

Spacery śladami Żydów w Głusku prowadzone są od jesieni 2018 r. i - jak podkreśla Zabratańska - cieszą się dużym zainteresowaniem mieszkańców. Pierwszy tegoroczny spacer, który odbył się 13 kwietnia połączony był z akcją sprzątania kirkutu w Głusku. „Sukcesywnie nasze działania są wzbogacane o nowe elementy, jak np. wykłady o tematyce żydowskiej” – zaznaczyła.

Pierwsi Żydzi pojawili się w Głusku prawdopodobnie w 1638 roku, na około pół wieku przed lokacją wsi Głusk. Osadnictwu Żydów sprzyjał tu rzemieślniczy charakter wsi, która znajdowała się przy ważnym szlaku handlowym, biegnącym z Lublina do Rawy Ruskiej, co sprzyjało rozwojowi lokalnego rzemiosła. Rangę Głuska potwierdził akt lokacyjny wydany przez króla Jana III Sobieskiego, oraz przywilej królewski z końca XVII wieku dający prawo do organizacji targów i jarmarków.

W 1689 roku w Głusku powstała samodzielna gmina żydowska. Miejscowa diaspora żydowska stale się rozwijała - w XVIII wieku społeczność ta stanowiła 29 proc. populacji osady, natomiast z początkiem XIX wieku wzrosła do ponad 50 proc. i utrzymywała się na tym poziomie aż do wybuchu II wojny światowej. W Głusku była synagoga, dom modlitwy (z mieszkaniem rabina), mykwa, koszerna ubojnia. Na przełomie XVII i XVIII wieku oficjalnie wytyczono granice cmentarza żydowskiego – usytuowanego zgodnie z tradycją na uboczu, w stosownej odległości od budynków gminy i synagogi. Wraz z rozwojem społeczności żydowskiej miejscowy kirkut stale się rozrastał, do roku 1939 cmentarz zajmował blisko hektar powierzchni.

Podczas II wojny świtowej, w 1941 roku Niemcy wyburzyli część żydowskich budynków w Głusku (w synagodze urządzono magazyn) i utworzyli getto, w którym łącznie przebywało około 700 osób. Większość z nich 16 października 1942 roku deportowano do getta w Piaskach, skąd wywieziono ich do obozu zagłady w Sobiborze.

Na kirkucie w Głusku naziści przeprowadzali masowe egzekucje - mordowali tam miejscowych Żydów oraz Polaków podejrzewanych o udzielenie im pomocy. Największa egzekucja miała miejsce 19 kwietnia 1942 roku, kiedy rozstrzelano 28 lubelskich Żydów.

W 1943 roku hitlerowcy zniszczyli żydowski cmentarz w Głusku; zniszczone macewy (żydowskie nagrobki), w tym wiele zabytkowych, wykorzystano do utwardzania dróg. W 1995 roku na terenie dawnego kirkutu postawiono pomnik upamiętniający tę nekropolię oraz zamordowanych tu głuskich Żydów.

Udział w spacerach śladami żydowskich mieszkańców Głuska jest bezpłatny. Działania projektu „Sztetl Głusk” są współfinansowane ze środków samorządu Lublina w ramach programu „Dzielnice Kultury”. (PAP)

Autorka: Renata Chrzanowska

ren/ agz/