Irena Sendlerowa. Fot. PAP/R. Pietruszka
12 lat temu, 12 maja 2008 roku, w wieku 98 lat zmarła Irena Sendlerowa, jedna z najbardziej znanych polskich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Uratowała ok. 2,5 tys. dzieci z warszawskiego getta.
Irena Stanisława Sendler, z domu Krzyżanowska, urodziła się w 1910 r. w Warszawie. Wczesne dzieciństwo spędziła w podwarszawskim Otwocku. Jej ojciec Stanisław Krzyżanowski był tam lekarzem i założycielem pierwszego sanatorium przeciwgruźliczego. Po śmierci ojca w lutym 1917 r. Irena z matką przeniosły się do Warszawy.
W szkole średniej należała do harcerstwa. W latach 30. studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, robiąc dodatkowe kursy na wydziale pedagogiki. W czasie niesławnego getta ławkowego demonstracyjnie siadała po "niearyjskiej" stronie. "Nie wytrzymując kiedyś nerwowo napisu w indeksie – +Prawa strona aryjska+ – przekreśliłam tę hańbiącą adnotację" – napisała Sendlerowa. Wówczas została zawieszona w czynnościach studenckich i tylko dzięki wstawiennictwu prof. Kotarbińskiego mogła kontynuować studia.
W 1931 r. rozpoczęła pracę w pomocy społecznej w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. W okresie okupacji pracowała w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Warszawie. W grudniu 1942 r. Rada Pomocy Żydom "Żegota" mianowała ją szefową Referatu Dziecięcego. Jako pracownica ośrodka pomocy społecznej miała przepustkę do getta. W stroju pielęgniarki, wraz ze swymi współpracownikami nosiła tam jedzenie, leki i pieniądze. Zorganizowała również akcję przemycania dzieci żydowskich z getta.
Za swoją działalność Irena Sendlerowa została aresztowana w 1943 r. przez Gestapo, była torturowana podczas przesłuchań. Żegota zdołała ją jednak uwolnić, przekupując Niemców. Do końca wojny ukrywała się pod fałszywym nazwiskiem. W konspiracji dalej zajmowała się ratowaniem żydowskich dzieci.
Za swoją działalność została aresztowana w 1943 r. przez Gestapo, była torturowana podczas przesłuchań. Żegota zdołała ją jednak uwolnić, przekupując Niemców. Do końca wojny ukrywała się pod fałszywym nazwiskiem. W konspiracji dalej zajmowała się ratowaniem żydowskich dzieci - wyprowadzane z getta były umieszczane w polskich rodzinach, sierocińcach i klasztorach w Warszawie, Turkowicach i Chotomowie. Przygotowywano im fałszywe dokumenty i wspomagano materialnie. Ich zaszyfrowane nazwiska Sendlerowa zapisywała na paskach bibułki, które wkładała do słoików i zakopywała. Podczas Powstania Warszawskiego była pielęgniarką.
Po zakończeniu wojny rozszyfrowany spis trafił do szefa Centralnego Komitetu Żydów w Polsce Adolfa Bermana. Prowadzony przez nią rejestr uratowanych dzieci pozwolił im - po zakończeniu wojny - poznać własną tożsamość i odnaleźć bliskich.
Irena Sendlerowa (1910-2008)
Dokładna liczba uratowanych przez nią dzieci do dzisiaj nie jest znana, ale jest to około 2,5 tys. uratowanych dzieci. Taka liczba pada w książce Teresy Prekerowej poświęconej działalności konspiracyjnej "Żegoty", w oświadczeniu czterech najaktywniejszych opiekunek dzieci żydowskich, Ireny Sendlerowej, Wandy Drozdowskiej-Rogowiczowej, Izabeli Kuczkowskiej oraz Jadwigi Piotrowskiej z 1979 r. W dokumencie tym możemy przeczytać: "liczbę tę określamy (dziś, po prawie czterdziestu latach, trudno dokładnie ustalić) na ok. 2500 dzieci, którym Żegota w różnorodny sposób udzielała pomocy".
Sendlerowa związana była z ruchem socjalistycznym i PPS. Po wojnie pracowała na rzecz dzieci, tworząc m.in. domy sierot. Powołała też Ośrodek Opieki nad Matką i Dzieckiem. Po połączeniu PPS i PPR, w latach 1948-68 należała do PZPR. Wystąpiła z partii po wydarzeniach Marca 1968 roku.
Sendlerowa była do 1959 r. żoną Stefana Zgrzembskiego (wł. Adama Celnikiera). Para poznała się w latach uniwersyteckich. Mieli troje dzieci - dwóch synów: Andrzeja i Adama oraz córkę Janinę. Andrzej zmarł niedługo po urodzeniu, a drugi syn Adam w 1999 roku. Janina Zgrzembska nadal żyje. Razem z Anną Mieszkowską napisała książkę zatytułowaną "Dzieci Ireny Sendlerowej"; bierze udział w uroczystościach upamiętniających matkę.
W 1965 r. Irena Sendlerowa została uhonorowana przez izraelski instytut Yad Vashem medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. W 1991 r. otrzymała honorowe obywatelstwo Izraela. W 2003 r. została odznaczona Orderem Orła Białego. W 2007 r. otrzymała Order Uśmiechu. W 2006 r. prezydent Lech Kaczyński wystąpił z inicjatywą przyznania jej Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 12 maja 2008 r. w Warszawie.
nmk/ dki/
