Historię powstania i budowy oraz stan w jakim zachowały się najważniejsze zamki krzyżackie w Prusach, opisuje książka autorstwa dr hab. Tomasza Torbusa. Bogato ilustrowana publikacja prezentuje architekturę 38 budowli, w tym zamku w Malborku.
Książka „Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach” ukazała się nakładem gdańskiego wydawnictwa słowo/obraz terytoria. Jej autorem jest dr hab. Tomasz Torbus, historyk sztuki i architektury, związany przez długi czas z Uniwersytetem Hamburskim, a dziś pracujący w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego.
Licząca ponad 460 stron publikacja jest pierwszą wydaną po polsku książką pokazującą tak szeroko i przekrojowo wojskową architekturę krzyżacką późnego średniowiecza. Jej autor skupił się głównie na trzydziestu ośmiu zamkach zbudowanych na terenie Prus między 1246 a 1409 rokiem i będących siedzibami wysokich władz zakonnych. „Są to tzw. zamki-klasztory, gdzie miał swoją siedzibę konwent złożony z reguły - na podobieństwo Chrystusa i apostołów, z 12 rycerzy i komtura” – powiedział PAP Torbus.
Jak wyjaśnił, na terenie Prus istniało około 25 prowincji zwanych inaczej komturiami. „Było to coś pomiędzy dzisiejszym powiatem czy województwem, gdzie całą władzę, w tym administracyjną, sądowniczą, gospodarczą i religijną sprawował właśnie komtur i konwent. Jako siedziby władz zamki te były zdecydowanie najbogatsze i najciekawsze architektonicznie. Pozostałe obiekty krzyżackie były najczęściej mniej znaczące i wtórne wobec siedzib komtura” – wyjaśnił Torbus.
Dodał, że jego praca obejmuje aż 38 zamków, bo w wielu prowincjach z biegiem czasu zmieniano siedziby władz, a część ciekawych obiektów stawianych z przeznaczeniem na zamki konwentualne, ostatecznie nie stała się siedzibą najwyższych zakonnych władz lub była nimi tylko przez bardzo krótki czas. Szczególnie dużo miejsca naukowiec poświęcił w swojej publikacji najważniejszej z zachowanych krzyżackich budowli czyli zamkowi w Malborku.
Wydanie książki poprzedziły szczegółowe badania wszystkich najważniejszych zamków krzyżackich Prus. Także tych, które nie przetrwały do dziś, bo - jak choćby zamek w Królewcu czy Gdańsku, zostały – w różnym czasie i z różnych powodów, zrównane z ziemią oraz tych, z których – jak np. w przypadku zamku w Elblągu, została do dziś tylko niewielka część.
Wydanie książki poprzedziły szczegółowe badania wszystkich najważniejszych zamków krzyżackich Prus. Także tych, które nie przetrwały do dziś, bo - jak choćby zamek w Królewcu czy Gdańsku, zostały – w różnym czasie i z różnych powodów, zrównane z ziemią oraz tych, z których – jak np. w przypadku zamku w Elblągu, została do dziś tylko niewielka część. Naukowiec odwiedził wszystkie ocalałe obiekty dokonując na miejscu ponownych pomiarów i innych badań. Zapoznał się też z wieloma oryginałami źródeł pisanych dotyczących poszczególnych zamków.
Efektem badań Torbusa była nie tylko aktualizacja i korekta danych dotyczących poszczególnych 38 krzyżackich zamków, ale też analiza i wnioski dotyczące tendencji i zmian zachodzących w architekturze tych budowli w ciągu ponad 150 lat.
Książka „Zamki konwentualne w państwie krzyżackim w Prusach” zawiera około 300 fotografii, w tym ok. 220 czarno-białych i 80 kolorowych. Oprócz współczesnych zdjęć istniejących obiektów, znajdziemy tu także archiwalne zdjęcia zamków, które nie dotrwały do naszych czasów, w tym choćby – zrujnowanego w czasie wojny, a następnie zupełnie zniszczonego przez Rosjan po 1945 r., zamku w Królewcu.
Publikacja powstała w latach 1990-97 w języku niemieckim, jako praca doktorska, którą Torbus obronił na Uniwersytecie Hamburskim. Niedługo potem została wydana w Niemczech i cieszyła się dużym zainteresowaniem. Jak poinformował PAP Torbus, niemiecki nakład został wyczerpany i dziś na tamtejszym rynku publikację można kupić tylko z drugiej ręki, za cenę kilkukrotnie przewyższającą nominalną.
Torbus wyjaśnił, że od długiego czasu nosił się z zamiarem wydania polskiej edycji książki. Kłopoty z wydawnictwami i poszukiwaniem tłumaczy sprawiły, że książka dopiero teraz trafiła na polski rynek. „Od niemieckiego wydania minęło już kilkanaście lat, ale polska edycja została zaktualizowana o wyniki najświeższych badań nad krzyżackimi budowlami. Została też ona przeredagowana i wzbogacona o dodatkowy materiał ilustracyjny” – powiedział PAP Torbus.
Jak poinformował PAP historyk, na ukończeniu są prace nad drugim tomem książki, który ma być szczegółowym katalogiem 38 badanych przez niego obiektów. Publikacja ma zawierać m.in. plany i rzuty budowli. (PAP)
aks/ mlu/
