„Historia Zielonej Góry. Dzieje miasta w XIX i XX wieku” - to tytuł drugiego tomu najnowszej monografii tego miasta, który ukazał się w tym miesiącu. Pierwszy tom obejmujący historię Zielonej Góry do końca XVIII wieku ukazał się przed rokiem. Książkę stworzył zespół zielonogórskich historyków, którzy badali archiwa oraz inne źródła pod kierownictwem prof. Wojciecha Strzyżewskiego z Instytutu Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Książka robi wrażenie. Ten drugi tom liczy 830 stron i został wydany w twardej oprawie. Jej nakład to 1,5 tys. egzemplarzy.
Obejmuje on dzieje miasta w XIX i XX wieku. Znajdowało się ono wówczas najpierw w granicach Królestwa Pruskiego (od 1741 r.), a po 1871 roku - Cesarstwa Niemieckiego.
W XIX wieku Zielona Góra odgrywała rolę lokalnego centrum administracyjnego, będąc siedzibą władz powiatu. Jako miasto śląskie wchodziła od 1815 roku w skład rejencji legnickiej stanowiącej część pruskiej Prowincji Śląskiej.
W 1922 roku miasto uzyskało status powiatu wydzielonego. W 1932 roku w ramach komasacji powiatów śląskich połączono w jeden zielonogórski i kożuchowski, zlikwidowano jednocześnie powiat miejski. Jednak już w następnym roku ponownie je rozdzielono i Zielona Góra stała się stolicą powiatu ziemskiego w dawnych granicach, nie odzyskała jednak statusu miasta na prawach powiatu.
Z książki dowiadujemy się, że w latach 1919–1932 Zielona Góra pozostawała w obrębie Republiki Weimarskiej, natomiast od 1933 roku obejmowała ją III Rzesza.
„Zasadnicza część materiałów źródłowych ujętych w książce została zgromadzona w miejscowym Archiwum Państwowym, a podstawowym zespołem wykorzystanym w badaniach były Akta miasta Zielonej Góry z lat 1538–1945. W odniesieniu do XIX i XX w. znajdujemy tam m. in. materiały dotyczące funkcjonowania władz miejskich, gospodarki komunalnej, oświaty, spraw wyznaniowych, policji i straży pożarnej” - powiedział prof. Strzyżewski.
Historyczna zmiana nastąpiła w roku 1945. W wyniku rozstrzygnięć geopolitycznych po II wojnie światowej miasto znalazło się w granicach Polski. Wówczas Zielona Góra i powiat w latach 1945–1950 wchodziły w skład województwa poznańskiego. Wraz z utworzeniem w 1950 roku województwa zielonogórskiego miasto uzyskało status stolicy regionu, którą pozostaje do dziś.
„Zasadnicza część materiałów źródłowych ujętych w książce została zgromadzona w miejscowym Archiwum Państwowym, a podstawowym zespołem wykorzystanym w badaniach były Akta miasta Zielonej Góry z lat 1538–1945. W odniesieniu do XIX i XX wieku znajdujemy tam między innymi materiały dotyczące funkcjonowania władz miejskich, gospodarki komunalnej, oświaty, spraw wyznaniowych, policji i straży pożarnej” - powiedział prof. Strzyżewski.
Uzupełnieniem dokumentacji archiwalnej były drukowane systematycznie od XIX wieku sprawozdania z działalności władz miejskich. Oprócz akt miejskich zachowały się także archiwalia związane z funkcjonowaniem innych urzędów, między innymi starostwa powiatowego z lat 1826–1943 oraz wydziału powiatowego z lat 1906–1941.
„Należy również wspomnieć o aktach dotyczących jednej z największych zielonogórskich firm — Spółki Akcyjnej Niemieckiego Przemysłu Wełnianego z lat 1884–1944” - dodał prof. Strzyżewski.
Ważnym źródłem informacji historycznych była dla badaczy zielonogórska prasa, zwłaszcza najstarszy, ukazujący się od 1825 roku, tytuł „Gruenberger Wochenblatt” („Tygodnik Zielonogórski”).
Zachowane do dnia dzisiejszego dostępne także w Zielonogórskiej Bibliotece Cyfrowej kolejne roczniki pisma zawierają cenne wiadomości o życiu codziennym mieszkańców, ważnych wydarzeniach w mieście, a także, dzięki zamieszczanym reklamom i ogłoszeniom, dają obraz aktywności gospodarczej i społecznej zielonogórzan
Historycy sięgnęli także po wydawane regularnie książki adresowe Zielonej Góry (Adressbuch von Gruenberg) zawierające informacje o dawnych mieszkańcach.
Pierwszy tom „Historii Zielonej Góry” liczy 400 stron i podobnie jak jego kontynuacja miał nakład 1,5 tys. egzemplarzy. Obejmuje historię miasta do końca XVIII wieku.
„Historię Zielonej Góry” można nabyć w punkcie Informacji Turystycznej w zielonogórskiej Palmiarni i Ratuszu. Część książek trafiło do zielonogórskich szkół. Publikacja powstała dzięki wsparciu finansowym magistratu.
Ostatnia monografia Zielonej Góry została napisana w 1922 r. przez niemieckiego nauczyciela i archiwistę Hugo Schmidta. Po wojnie ukazało się kilka innych pozycji poświęconych dziejom miasta, ale żadna z nich nie była już tak obszerna. (PAP)
mmd/abe/
