Jedna z niewielu zachowanych fotografii obozowych więźniarki obozu cygańskiego. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
75 lat temu Niemcy utworzyli na terenie Auschwitz II-Birkenau tzw. cygański obóz rodzinny. Pierwszy transport z deportowanymi Romami dotarł tam 26 lutego 1943 r. z Niemiec. „Zigeunerlager” istniał przez 17 miesięcy. Większość uwięzionych nie przeżyła.
W Auschwitz życie straciło ok. 20 tys. spośród 23 tys. uwięzionych w nim Romów i Sinti. Liczba ta nie obejmuje ok. 1,7 tys. deportowanych z Białegostoku, których Niemcy zamordowali w komorach gazowych tuż po przywiezieniu w marcu 1943 r. Podejrzewali bowiem, że są chorzy na tyfus.
Cyganie byli szykanowani w Niemczech praktycznie od początku rządów nazistów. Po wybuchu wojny zdecydowali oni o usunięciu Romów i Sinti z Rzeszy. Wysiedlali ich do gett dla Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Z terenów dzisiejszej Austrii ok. 5 tys. osób trafiło do Łodzi. Krótko potem zostali przewiezieni do ośrodka zagłady Kulmhof i tam zamordowani.
Do Auschwitz pierwsi Cyganie trafili 9 lipca 1941 r. Jednostka niemieckiej policji kryminalnej z Katowic skierowała dziewięciu więźniów, wśród których było dwóch polskich Romów.
Pod koniec 1942 r. zwierzchnik SS Heinrich Himmler rozkazał aresztować Romów i umieścić w obozach koncentracyjnych. Zadecydowano, że trafią do Auschwitz II-Birkenau.
26 lutego 1943 r. z Niemiec dotarła do obozu niewielka grupa deportowanych złożona z mężczyzn, kobiet i dzieci. Esesmani umieścili ich w niewykończonej części obozu Birkenau, który otrzymał nazwę „Zigeunerlager”.
Do 21 lipca 1944 r. Niemcy osadzili w „Zigeunerlager” blisko 21 tys. osób, w tym rodziny z dziećmi. W obozie panował głód i zatłoczenie. Warunki higieniczno-sanitarne były dramatyczne, co wywoływało epidemie, przede wszystkim tyfusu i biegunki głodowej. Skutkowały one wysoką liczbą zgonów. Szczególnie cierpiały dzieci. Umierały z głodu i chorób. Niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza SS Josefa Mengele.
Do 21 lipca 1944 r. Niemcy osadzili w nim blisko 21 tys. osób, w tym rodziny z dziećmi. W obozie panował głód i zatłoczenie. Warunki higieniczno-sanitarne były dramatyczne, co wywoływało epidemie, przede wszystkim tyfusu i biegunki głodowej. Skutkowały one wysoką liczbą zgonów. Szczególnie cierpiały dzieci. Umierały z głodu i chorób. Niektóre stały się obiektem zbrodniczych eksperymentów medycznych obozowego lekarza SS Josefa Mengele.
W czasie istnienia obozu cygańskiego pewna grupa więźniów została przeniesiona w głąb Rzeszy i zatrudniona w przemyśle. Część z nich była wykorzystywana do eksperymentów pseudomedycznych. Nieliczni zostali zwolnieni pod warunkiem poddania się sterylizacji. Zdarzały się też sporadyczne przypadki uwolnienia Romów z małżeństw mieszanych, którzy służąc w armii niemieckiej otrzymali wysokie odznaczenia.
Niemcy chcieli po raz pierwszy zlikwidować Zigeunerlager w maju 1944 r. Romowie zostali jednak ostrzeżeni. Uzbroili się w noże, łopaty i kamienie. Gdy esesmani przyjechali, by ich zabrać do komór gazowych, nie wyszli z baraków. Zaskoczeni Niemcy odstąpili, prawdopodobnie w obawie przed stratami. Bali się też, że iskra oporu przeskoczy na inne rejony Birkenau. Po tym wydarzeniu z Zigeunerlager do Auschwitz I przeniesiono ok. 1,5 tys. Romów i Sinti. Ponad 200 młodych skierowano do innych obozów.
Kolejny termin likwidacji został wyznaczony na 2 sierpnia. W Zigeunerlager przebywało jeszcze ok. 3 tys. więźniów. Kolejnych 1,4 tys. znajdowało się w Auschwitz I, skąd po południu przyprowadzono ich do Birkenau. Tam na rampie, na wysokości obozu cygańskiego, oczekiwał na nich pociąg towarowy. Zostali wywiezieni.
Wieczorem, po odjeździe pociągu, do Zigeunerlager wkroczyli esesmani. Nakazali Cyganom wyjść z baraków i ustawić się w szeregach. Więźniowie zorientowali się, że zostaną zabrani do komór gazowych. Nie potrafili stawić już czynnego oporu, gdyż większość wśród nich stanowili starcy, chorzy, kobiety i dzieci. Byli bezradni.
Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjechały z czternastu krajów, m.in. z Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw, Generalnego Gubernatorstwa, okupowanych terenów Holandii, Związku Sowieckiego, Litwy, Węgier, a nawet z Norwegii i Hiszpanii. Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru III Rzeszy śmierć poniosła połowa populacji cygańskiej zamieszkującej Niemcy i obszary okupowane.
Nocą z 2 na 3 sierpnia 2897 więźniów zostało zgładzonych w komorze gazowej. Ich ciała spłonęły w dołach obok krematorium.
2 sierpnia obchodzony jest jako Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti.
Cyganie stanowili pod względem liczebności trzecią grupę deportowanych do Auschwitz, po Żydach i Polakach. Transporty przyjechały z czternastu krajów, m.in. z Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw, Generalnego Gubernatorstwa, okupowanych terenów Holandii, Związku Sowieckiego, Litwy, Węgier, a nawet z Norwegii i Hiszpanii.
Szacuje się, że w wyniku prześladowań i terroru III Rzeszy śmierć poniosła połowa populacji cygańskiej zamieszkującej Niemcy i obszary okupowane.
Muzeum Auschwitz w związku z 75. rocznicą deportacji pierwszych transportów romskich do KL Auschwitz rozpocznie projekt edukacyjny „Romana śperenca – pamięć oraz współczesność europejskich Romów”. „Projekt adresowany jest do młodzieży, która zwiedzała już teren byłego obozu Auschwitz i jest zainteresowana pogłębieniem wiedzy na temat historii oraz kultury romskiej, jak i prześladowań oraz zagłady Romów podczas II wojny” – podała instytucja.
Pierwsze zajęcia dla nauczycieli, którzy będą uczestniczyli z młodzieżą w projekcie, odbędą się w sobotę. W ich trakcie wychowawcy poznają m.in. w syntetycznej formie przeszłość narodu romskiego i jego kulturę, a także historię zagłady. Uczestnicy zapalą także znicze pod pomnikiem poświęconym męczeństwu Romów, który znajduje się na terenie byłego obozu Birkenau.(PAP)
autor: Marek Szafrański
edytor: Paweł Tomczyk
szf/ pat/
