Paul McNulty podczas renowacji fortepianu marki Pleyel z 1848 roku w Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie. Fot. PAP/Z. Bichniewicz
To jest najlepiej zachowany Pleyel jaki widziałem. Niewiarygodna jest jego odporność na niszczenie – mówi Paul McNulty, który odnawia ostatni fortepian Fryderyka Chopina marki Pleyel z 1848 roku. Proces renowacji można oglądać w Muzeum Fryderyka Chopina do niedzieli.
"To jest najlepiej zachowany Pleyel jaki widziałem. Niewiarygodna jest jego odporność na niszczenie. Naciąg strun fortepianu wpływa bardzo na jego kondycję i w starych instrumentach czasem trzeba wymienić strojnicę. Tutaj nie ma tego przypadku" - mówił McNulty dziennikarzom.
"Kiedy oglądałem instrument latem, powiedziano mi, że został zniszczony w czasie renowacji w 1962 roku, kiedy to założono mu struny współczesnego fortepianu, które mają zbyt duży naciąg jak na tak mały instrument" - wyjaśnił. Obejrzałem go i stwierdziłem, że struny basowe i młoteczki i niektóre inne części są oryginalne, a mechanizm jest w idealnym stanie" - mówił. "Można zauważyć niewielkie zużycie klawiszy oraz młotków" - dodał.
McNulty opowiadał, że jego praca polega m.in. na przywróceniu odpowiednich parametrów konstrukcji fortepianu, m.in. przez założenie strun, które mają odpowiedni naciąg. "Zbyt luźne struny powodują, że dźwięk jest spłaszczony, a fortepian nie stroi" - opowiadał. "Ten instrument ma raczej konserwatywną menzurę, jak na tamte czasy, bo wówczas już zaczęto budować większe fortepiany z bardzo mocnymi, dłuższymi strunami, na takim grał np. Franz Liszt" - opowiadał. Fortepian jest w jednym miejscu poplamiony winem - nie wiadomo w jakich okolicznościach do tego doszło.
"Ten instrument jest tak dobrze zachowany, że jego dźwięk będzie na pewno brzmiący, ale dopiero w niedzielę przekonamy się co naprawdę można z niego wydobyć" - powiedział. "Jednak mogę zapewnić, że jego dźwięk będzie taki jak w czasach Chopina" - dodał. W niedzielę fortepian wypróbuje Aleksandra Świgut, laureatka II miejsca na I Międzynarodowym Konkursie Chopinowskim na Instrumentach Historycznych w Warszawie.
Pod koniec listopada 1848 roku poważnie już chory Chopin otrzymał do dyspozycji od zaprzyjaźnionego fabrykanta fortepianów Camille’a Pleyela najnowszy instrument stworzony w jego słynnej paryskiej wytwórni. Fortepian o numerze seryjnym 14810 znajdował się w dwóch ostatnich mieszkaniach Chopina i był ostatnim, na którym kompozytor grał i tworzył. Po śmierci Chopina instrument został zakupiony przez jego uczennicę Jane Stirling, a następnie podarowany przez nią siostrze Fryderyka Ludwice Jędrzejewiczowej. Przetransportowany drogą morską znalazł się w Warszawie w sierpniu 1850 r. Wewnątrz skrzyni fortepianu wciąż znajdują się lakowa pieczęć carskiego urzędu celnego oraz odręczna dedykacja "pour Luise" sporządzona przez Jane Stirling.
Fortepian, jako jedna z najważniejszych pamiątek po Fryderyku, był starannie przechowywany przez kolejne pokolenia rodziny – dzieci i wnuków Ludwiki. W 1924 roku został sprzedany Muzeum Narodowemu w Warszawie, gdzie był eksponowany aż do wybuchu Powstania Warszawskiego. Po upadku powstania instrument został wywieziony przez Niemców do Austrii.
Fortepian powrócił do Warszawy powrócił 24 kwietnia 1946 roku. Przez pewien czas był - w latach pięćdziesiątych - eksponowany w Żelazowej Woli; w 1958 roku został przekazany przez Muzeum Narodowe w depozyt, a później przeszedł na własność Towarzystwu im. Fryderyka Chopina i został przetransportowany do Pałacu Ostrogskich – siedziby warszawskiego Muzeum Chopina. Od 2005 roku jest depozytem w Narodowym Instytucie Fryderyka Chopina. Pierwszą poważną renowację instrument przeszedł w latach 60. Wymienione wtedy zostały m.in. struny, kołki, oraz okleina młotków; skrzynia została polakierowana.
Niestety – jak ocenili później konserwatorzy - struny zostały wymienione na współczesne, wykonane ze stali wysokowęglowej o silnym naciągu. Miało to wpływ na zmianę oryginalnej barwy brzmienia fortepianu, obawiano się również o negatywne oddziaływanie na stan całego instrumentu w następnych latach.
W 2018 roku Narodowy Instytut Fryderyka Chopina zlecił szczegółowe badania instrumentu Laboratorium Analiz i Nieniszczących Badań Obiektów Zabytkowych LANBOZ, w tym skanowanie, wykonanie zdjęć RTG i analizy chemiczne.
Oględzin fortepianu dokonał również prof. Benjamin Vogel – muzykolog, instrumentoznawca w zakresie budowy fortepianów i lutnictwa. Badania potwierdziły konieczność przeprowadzenia kolejnych prac remontowych, których podjął się amerykański znawca fortepianów historycznych Paul McNulty. (PAP)
Autor: Olga Łozińska
oloz/ abe/ pat/
