Marek Edelman podczas obchodów 50 lecia Bundu. 1947 r. Fot. PAP
Jest szansa na rozpoczęcie prac archeologicznych na terenie stołecznego Ogrodu Krasińskich w celu odnalezienia ukrytego przez Marka Edelmana w 1943 r. tzw. archiwum Bundu – zgodzili się uczestnicy środowej debaty z udziałem ekspertów w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy.
O ukryciu archiwum lewicowej partii żydowskiej Bund działającej w przedwojennej i okupowanej przez Niemców Polsce poinformował w latach 1999-2000 jeden z jej czołowych działaczy, przywódca powstania w getcie z 1943 r., Marek Edelman. Według jego relacji, dokumentacja została ukryta w kamienicy przy ul. Świętojerskiej 40.
Badacze spodziewają się, że materiały, o których wspominał Edelman mogą dotyczyć m.in. kontaktów Bundu z AK i rządem RP na uchodźstwie, a także przygotowań do żydowskiego powstania w getcie, które wybuchło 19 kwietnia 1943 r.
„Dla nas działania Bundu są niesłychanie ważne, to dzięki tej partii udało się przesłać raporty o sytuacji polskich Żydów do rządu polskiego w Londynie (...). Cokolwiek nowego, co udałoby się nam znaleźć, byłoby istotne dla historii okupacji” – oceniła Eleonora Bergman odwołując się do znaczenia materiałów ukrytych przez Edelmana.
Podczas prezentacji multimedialnej inaugurującej środową debatę Paweł Weszpiński z działu Planów i Rysunków Muzeum Historycznego m.st. Warszawy podkreślił, że nieruchomość, w którym Edelman prawdopodobnie ukrył archiwum jest położona w całości poza historycznym obszarem Ogrodu Krasińskich – w części, którą przyłączono do niego w 1958 r. Weszpiński zaznaczył, że w dyskusji o archiwum Bundu nie można zapomnieć o tym, że obecnie ul. Świętojerska biegnie inaczej niż przed wojną.
Jak przypomniał, na terenie położnej w pobliżu miejsca ukrycia archiwum Bundu ambasady Chin (ul. Świętojerska 34) prowadzono przed 10 laty poszukiwania ostatniej, trzeciej części Archiwum Ringelbluma, dokumentującego życie Żydów w warszawskim getcie.
Historyk architektury, była dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego (ŻIH) Eleonora Bergman zaznaczyła, że w przypadku możliwych poszukiwań dokumentacji Bundu, inaczej niż podczas prac archeologicznych na terenie ambasady Chin, nie jest wymagana zgoda władz obcego kraju; ponadto – tłumaczyła Bergman - poszukiwaniom sprzyja trwająca rewaloryzacja Ogrodu Krasińskich.
„Dla nas działania Bundu są niesłychanie ważne, to dzięki tej partii udało się przesłać raporty o sytuacji polskich Żydów do rządu polskiego w Londynie (...). Cokolwiek nowego, co udałoby się nam znaleźć, byłoby istotne dla historii okupacji” – oceniła Bergman odwołując się do znaczenia materiałów ukrytych przez Edelmana. Wyjaśniła, że ŻIH od lat gromadzi wszelkie dokumenty dotyczące życia Żydów pod okupacją niemiecką. „Wytwarzanie dokumentacji w getcie było formą oporu, ci ludzie nie mogli walczyć, ale mogli zadokumentować to, co się z nimi działo (...). Jesteśmy im winni odszukanie tego archiwum” – tłumaczyła była dyrektorka ŻIH.
Jego pracownik Jan Jagielski, znawca historii warszawskich Żydów, przypomniał słowa Edelmana, który wspominał, że ukrył dokumentację Bundu w metalowym pojemniku, a następnie zacementował. „Przypuszczamy, że te pojemniki mogły zostać schowane w piwnicy” – dodała Bergman.
Wiceprezes Warszawskiego Przedsiębiorstwa Geodezyjnego Jacek Uchański mówił, że geodeci dysponują m.in. dokładną ortofotomapą (mapą fotograficzną) badanego terenu z 2012 r., która pozwala określić lokalizację danego obiektu z dokładnością do kilkunastu centymetrów.
„Sprawa jest prosta, geodeci wyznaczą archeologom teren, na którym stała szukana kamienica. Trzeba ją odgruzować” – tłumaczył archeolog Zbigniew Polak. Jak podkreślił, ewentualne poszukiwania zostaną przeprowadzone metodą odkrywkową.
Uczestnicy dyskusji odnieśli się także do podawanych w mediach informacji o planowanej w związku z rozpoczęciem prac w Ogrodzie Krasińskich wycinką co najmniej kilkunastu drzew. Jarosław Jóźwiak, dyrektor Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy powiedział, że bezpośrednio wycięciem zagrożonych jest maksymalnie 6 drzew, jednak więcej na ten temat będzie można powiedzieć po geodezyjnym wyznaczeniu terenu do poszukiwań.
Na dzień dzisiejszy – zgodnie podkreślili eksperci – nie jest jednak możliwe ustalenie dokładnego terminu rozpoczęcia jakichkolwiek prac poszukiwawczych; potrzebne jest m.in. pozytywne rozpatrzenie przez stołeczne władze wniosku dotyczącego wykopalisk, a także zgoda konserwatora zabytków.(PAP)
wmk/ ls/
