We wrześniu ukazuje się zbiór dramatów Wiesława Myśliwskiego

"Wydanie dramatów wydawało się naturalnym zwieńczeniem publikacji wszystkich utworów Myśliwskiego. Wydawnictwo Znak w ostatnich latach przygotowało nowe, przejrzane i odrobine poprawione edycje wszystkich jego powieści" - wyjaśnił redaktor tomu dramatów Wojciech Bonowicz, dodając, że w 2022 r. "ukazały się wystąpienia i wybór wywiadów Myśliwskiego". "Właściwie brakowało tylko jednego - ważnej części jego twórczości, czyli dramatów" - ocenił.

Redaktor Bonowicz przyznał, że do wydania dramatów "nie trzeba było specjalnie Wiesława Myśliwskiego namawiać". "Choć przypomnę, że on przez lata wzbraniał się przed tym pomysłem, dlatego, że jeden z dramatów - +Klucznik+ - wciąż pozostawał dla niego swoistym wyzwaniem. Myśliwski nigdy nie sporządził jego ostatecznej wersji" - mówił. "Była wersja teatralna, wersja opublikowana w +Dialogu+ w 1978 r., ale autor wciąż nie był z niej zadowolony" - przypomniał Bonowicz, zaznaczając, że "to właśnie sprawiało, że nigdy dotąd zebrane dramaty Myśliwskiego się nie ukazały".

"Autor jeszcze raz przejrzał całość tekstów i je poprawił. Najmniej poprawek zrobił w +Złodzieju+ - swoim najstarszym dramacie - a także w ostatnim dramacie, czyli w +Requiem dla gospodyni+" - mówił. "Największych zmian dokonał w +Kluczniku+, w którym dopisał pewne kwestie, a część wypowiedzi postaci po prostu usunął. Podobnie było z +Drzewem+, gdzie pewna część tekstu została usunięta, i publikujemy odrobinę skróconą wersję tego tekstu" - wyjaśnił. "W obu tych dramatach pojawiają się też nowe zakończenia. W +Drzewie+ ta zmiana jest bardziej zasadnicza niż w +Kluczniku+. Niemniej w obu są to zmiany znaczące" - ocenił redaktor tomu.

"Od początku, jak tylko pojawił się pomysł wydania wszystkich dramatów, Myśliwski traktował te utwory jako dzieła w pewnym sensie niedokończone, nad którymi trzeba będzie jeszcze się pochylić. W pracy redakcyjnej najwięcej energii pochłonęło przygotowanie tych nowych wersji, uzgodnienie, co usunąć, a co wprowadzić" - zwrócił uwagę Bonowicz. "Wspólna praca z nim nad ostatecznymi redakcjami tych tekstów była dla mnie osobiście bardzo ciekawym doświadczeniem. Z bliska obserwowałem ten proces, o którym Myśliwski często mówi w wywiadach, że +dość długo poszukuje ostatecznego kształtu+ powieści czy dramatu. I rzeczywiście, widać było, że ten +Klucznik+ trochę go gnębi" - powiedział Bonowicz.

"Wydaje mi się, że trochę zapomniano, że wybitny powieściopisarz jest też dramatopisarzem i autorem scenariuszy filmowych, czyli że jest kimś, kto potrafi pisać również na scenę i dla filmu. A to jest dosyć istotne, bo jego powieści zbudowane są na mocnych koncepcjach +ja+. Jest w nich takie centralne +ja+, które opowiada te historie" - podkreślił. "W jego dramatach jest inaczej. Pojawia się wiele bohaterek, bohaterów, którzy wzajemnie dyskutują. W nich ujawniają się inne literackie umiejętności Myśliwskiego" - zaznaczył redaktor tomu.

"Myślę, że to będzie ciekawe doświadczenie dla wielbicieli jego powieści, gdy zobaczą, jak on sobie radzi z formą, w której nie ma centralnych bohaterów, a pojawia się wiele postaci, a każdej udzielony zostaje głos" - mówił. "A te głosy się z sobą zmagają, krzyżują, uzupełniają" - wyjaśnił Bonowicz.

"Wiele się mówi w tych dramatach, ale nigdy nie dopowiada się najważniejszego, gdyż najważniejszego być może nie można wypowiedzieć. Ale co jest najważniejsze? Powiedziałbym: strata nie do wyrównania, a może nawet więcej – pustka nie do zapełnienia" - napisał w posłowiu do tomu dramatów Tomasz Bocheński.

Wytłumaczył, że "tę stratę odczuwają bohaterowie tych dramatów, tę pustkę zagadują i rozpaczliwie, mozolnie zapełniają". "Gdybym powiedział, że dramaty Myśliwskiego rozgrywają się we wnętrzach bohaterów i że wywodzą się z romantycznej i neoromantycznej tradycji teatralnej, wypowiedziałbym prawdę niepełną. Tak, poprzez słowa i działania odczuwamy dramat wewnętrzny osób obecnych na scenie, ale ten dramat jest konsekwencją czegoś innego – tragedii, która rozegrała się wcześniej" - podkreślił Bocheński, dodając, że "obecność jest w tych dramatach równie ważna jak nieobecność, wyrażalność jest równie ważna jak niewyrażalność".

Zwrócił także uwagę, że "coś niepokojącego poprzedza akcję dramatów Myśliwskiego, niezależnie od tego, w jakim dzieją się one czasie". "Jakaś tragiczna przedakcja poprzedza akcję. Jakby bohaterom usunął się grunt wartości" - zauważył.

"Jaka siła usunęła odczucie wartości? I czym były te ugruntowujące znaczenia?" - pyta retorycznie autor posłowia. "Na pierwsze pytanie chciałoby się odpowiedzieć prosto: to nowoczesny bieg rzeczy jest winien. To historia podważyła odwieczne sensy. I na drugie pytanie też można udzielić wygodnej odpowiedzi: ludzka wspólnota się rozpada, gdyż traci mądrość istnienia. Mądrość, czyli głębokie odczucie tragizmu egzystencji" - zaznaczył.

"Gdy połączy się te dwie odpowiedzi, odczuje się ukryty, przejmujący sens dramatów Myśliwskiego. Egzystencja w swej istocie pozostaje nieprzenikniona i tragiczna, odwiecznie tragiczna, zmieniła się tylko ludzka społeczność, która nowymi formami nie może pojąć, co się z nią dzieje" - wyjaśnił Bocheński.

Liczący blisko 500 stron tom dramatów ukazuje się 18 września nakładem krakowskiego Wydawnictwa Znak.

Wiesław Myśliwski jest jedynym autorem uhonorowanym dwukrotnie Nagrodą Nike - za powieści "Widnokrąg" w 1997 r. i za "Traktat o łuskaniu fasoli" w 2007 r. "W swoim dorobku ma poza tym powieści: +Nagi sad+ (1967), +Pałac+ (1970), +Kamień na kamieniu+ (1984); dramaty: +Złodziej+ (1973), +Klucznik+ (1978), +Drzewo+ (1988), +Requiem dla gospodyni+ (2000)" - napisano na stronie Wydawnictwa Znak.

Myśliwski jest laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. otrzymał: Nagrodę W. S. Reymonta (1997), Nagrodę im. A. Jurzykowskiego (Nowy Jork, 1998), Nagrodę Literacką Gdynia (2007), Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej przyznawane wybitnym polskim twórcom (2011), Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie literatury (2014). Za "Traktat o łuskaniu fasoli" otrzymał w 2011 r. we Francji Grand Prix Littéraire de Saint-Emilion, a za "Kamień na kamieniu" w 2012 r. w USA (wraz z tłumaczem Billem Johnsonem) – The Best Translated Book Award. W 2014 r. "Traktat o łuskaniu fasoli" został uznany za najważniejszą książkę 25-lecia w plebiscycie ogłoszonym przez Program 2 Polskiego Radia. W 2019 r. przyznano mu Nagrodę Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego "Gratae Memoriae Signum Universitatis" za "ogromny wkład w kulturę polską", a w 2021 r. otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego.

Powieści autora tłumaczono na wiele języków. Jego "Traktat o łuskaniu fasoli" ukazał się w przekładzie na hiszpański, francuski, niderlandzki, hebrajski, angielski, czeski, litewski, włoski i słowacki.

Utwory Myśliwskiego były wielokrotnie wystawiane na scenach polskich teatrów, a także w Teatrze Telewizji i Teatrze Polskiego Radia. Były również filmowane: "Przez dziewięć mostów" w reż. Ryszarda Bera (1972), "Pałac" w reż. Tadeusza Junaka (1980), "Klucznik" w reż. Wojciecha Marczewskiego (1980), "Złodziej" w reż. Wiesława Helaka (1990), "Kamień na kamieniu" w reż. Ryszarda Bera (1995).

Prapremierę "Złodzieja" w reż. Anny Minkiewicz publiczność obejrzała 12 lipca 1974 r. w Teatrze Polskim w Warszawie. Prapremierę "Klucznika" 12 maja 1978 r. w tym teatrze przygotował Ryszard Ber. Z kolei prapremierę "Drzewa" w reż. Kazimierza Dejmka widzowie obejrzeli 14 maja 1988 r. również w warszawskim Teatrze Polskim. "Requiem dla gospodyni" miało swoją prapremierę 10 grudnia 2000 r. w Teatrze Narodowym, a jej reżyserem był także Kazimierz Dejmek.(PAP)

autor: Grzegorz Janikowski

gj/ skp/