Kolumna Zygmunta – grafika z końca XVIII w. Źródło: CBN Polona
24 listopada 1644 roku odsłonięto na warszawskim placu Zamkowym kolumnę Zygmunta. Aż do początku XIX wieku była jedynym w Europie pomnikiem osoby świeckiej przedstawionej w ten sposób.
Pomnik składa się z ustawionej na cokole granitowej 22-metrowej, gładkiej kolumny o porządku korynckim, na której zwieńczeniu, na małym cokole znajduje się odlana z brązu figura króla o wysokości 275 cm. Powstał przy udziale wybitnych artystów na zamówienie króla Władysława IV dla uczczenia jego ojca i gloryfikacji dynastii Wazów. Statua przedstawia monarchę w zbroi, z orderem Złotego Runa na piersiach, w koronacyjnym płaszczu, zamkniętej koronie na głowie, z szablą w prawej dłoni i dużym krzyżem łacińskim w lekko zgiętej lewej. Na cokole z każdej strony umieszczono spiżowe tablice z łacińskimi napisami.
Pomysłodawcą i fundatorem pomnika był król Władysław IV Waza, który w ten sposób chciał upamiętnić ojca - Zygmunta III Wazę. Zatrudnił do tego jednych z najbardziej znanych artystów oraz rzemieślników. Rozplanowanie urbanistyczne powierzono przybyłemu z Rzymu królewskiemu architektowi Agostinowi Locciemu starszemu. Ostateczny kształt nadał pomnikowi noszący na początku panowania Władysława IV miano "drugiego architekta królewskiego", Constantine Tencalla, a rzeźbę króla Zygmunta wykonał boloński rzeźbiarz Clemente Molli. Odlaniem tablic na cokole oraz wykonaniem sylwetki króla zajął się warszawski ludwisarz Daniel Tym. Dwaj ostatni uwiecznili swoje imiona na podstawie posągu, które są tam do tej pory.
Kolumna przechodziła liczne renowacje, zmieniało się też otoczenie kolumny. Od 1855 r. do lat 30. XX w. kolumnę otaczała fontanna z cynkowymi posągami trytonów, będąca elementem wodociągów Marconiego. W 1930 r. zlikwidowano fontannę i wyremontowano piedestał, który otoczono stopniem z czerwonego piaskowca.
Trzon Kolumny Zygmunta w Warszawie wznoszony był trzy razy. Pierwsza podstawa została wykonana w 1644 roku z tzw. marmuru chęcińskiego, pochodzącego z kamieniołomu Czerwona Góra pod Chęcinami (Góry Świętokrzyskie). Wadą tej skały jest mała odporność na wietrzenie, dlatego trzon Kolumny Zygmunta szybko uległ zniszczeniu.
W 1887 roku pod nadzorem Edwarda Cichockiego dokonano gruntownej naprawy pomnika. Zniszczony trzon ze zlepieńca zygmuntowskiego zastąpiono różowym granitem sprowadzonym z Włoch. Nie przetrwał on jednak długo.
W czasie II wojny światowej w nocy 1 na 2 września 1944 r. pod ostrzałem niemieckim kolumna została przewrócona i rozbita na części. Wtedy też zaginęły m.in orły z festonami, krzyż i szabla króla. Sam posąg króla został uszkodzony, ale nie rozbity dzięki wypełnieniu z piasku został zabezpieczony już w marcu 1945 roku.
Rekonstrukcja kolumny w latach 1947-49 wiązała się z porządkowaniem otoczenia powstającej wówczas Trasy W-Z. Jej przebieg wpłynął na decyzję o przesunięciu monumentu o 6 m na pn.-wsch. i obróceniu ku Krakowskiemu Przedmieściu. Prace wykonano wg proj. arch. Stanisława Żaryna, który dość wiernie otworzył pierwotny kształt kolumny z trójstopniową podstawą. Zadaniami konstrukcyjnymi kierował Stanisław Hempel, a kamieniarskimi Julian Federowicz. Modele rzeźbiarskie wykonał Józef Gaza, a odlewami i konserwacją elementów brązowych zajęła się firma „Braci Łopieńskich”.
Od pierwowzoru najbardziej odbiegały wykonane na nowo 4 zbyt duże orły z girlandami pozbawione koron. Trzon kolumny i uzupełnienia piedestału powstały z granitu strzegomskiego, a schody z sjenitu. W 1976 r. aby wyeksponować odbudowany Zamek obniżono Plac Zamkowy, a do stojącej wyżej kolumny poprowadzono od wschodu i północy schody. Do jej podstawy dodano dwa stopnie.
W 1965 pomnik został wpisany do rejestru zabytków. Dwa pierwsze trzony kolumny są eksponowane przy Zamku Królewskim (od strony Trasy W-Z). (PAP)
autorka: Marta Stańczyk
mas/ apiech/
