Gen. Stanisław Kopański – dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich

Stanisław Kopański urodził się 19 maja 1895 r. w Petersburgu w rodzinie wywodzącej się z Mazowsza. Po ukończeniu w 1913 r. gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji. W 1916 r. powołano go do rosyjskiej armii. W 1917 r. ukończył Oficerską Szkołę Artylerii w Petersburgu i został wysłany na front niemiecki.

Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. wstąpił do powstającego I Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. W listopadzie 1918 r. Kopański rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Jako oficer 1 dywizjonu artylerii konnej (dak) brał udział w walkach polsko-ukraińskich o Lwów. W kwietniu 1919 r. uczestniczył w wyprawie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego na Wilno, w czasie której został ciężko ranny i stracił oko. „Dnia 31 VIII r.b. w bitwie pod Walicą Śniatycką prowadząc ogień baterii stojącej na odkrytej pozycji, w czasie odbijania szarży nieprzyjacielskiej dywizji jazdy, pod silnym ogniem karabinów nieprzyjacielskich, skutecznym ogniem baterii przyczynił się do odparcia wymienionej szarży. Wykazując nadzwyczajnie zimną krew wpływał uspokajająco na obsługę całej baterii, która dzięki temu wprawnie i szybko pracowała przy działach. Czuję się w obowiązku zaznaczyć, że przy wzięciu Wilna w 1919 roku por. Kopański prowadził pluton artylerii konnej i w walce ulicznej wyjeżdżając na pozycję przed własną tyralierę odniósł ciężką ranę (postradał oko)” – czytamy we wniosku o przyznanie orderu Virtuti Militari.

Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą szkoły podoficerskiej artylerii konnej w Warszawie. Od września 1919 r. do października 1920 r. walczył na froncie bolszewickim w składzie 1 dywizji kawalerii gen. Juliusza Rómmla.

Po zakończeniu działań wojennych w latach 1921-23 kontynuował przerwane studia na Politechnice Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera dróg i mostów.

W marcu 1923 r. powrócił do 1 dak na stanowisko dowódcy baterii. W kwietniu 1924 r. rozpoczął kurs dowódców dywizjonów w Szkole Artylerii w Toruniu. Po jego zakończeniu został wykładowcą balistyki i zastępcą dyrektora nauk w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. W 1925 r. odbył półroczny staż w Fontainebleau we francuskiej Szkole Artylerii. W latach 1927-29 kontynuował studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu.

Po powrocie do Polski pracował w Oddziale III (operacyjnym) Sztabu Głównego w referacie obrony przeciwlotniczej. W maju 1930 r. objął funkcję dowódcy dywizjonu 6 pułku artylerii ciężkiej we Lwowie. W czerwcu 1932 r. ponownie przeniesiony został do Oddziału III Sztabu Generalnego na stanowisko kierownika samodzielnego referatu.

Na początku 1935 r. został mianowany zastępcą dowódcy Broni Pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Od maja 1937 do września 1938 r. dowodził 1 pułkiem artylerii motorowej w Stryju. Następnie skierowano go na sześciomiesięczny kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy Wyższej Szkole Wojennej.

Gen. Marian Kukiel we wstępie do wspomnień Kopańskiego podkreślał jego „piękną przeszłością bojową”, „wspaniałą reputację” oraz wysokie wykształcenie techniczne. „Przez staże dowódcze i zagraniczne – pisał gen. Kukiel – obeznał się jak mało kto z zagadnieniami nowoczesnej wojny, ze stanem sił zbrojnych naszych sprzymierzeńców zachodnich i ich myślą taktyczną i operacyjną”.

13 marca 1939 r. Kopański został powołany na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień pułkownika dyplomowanego.

W czasie kampanii polskiej w 1939 r. pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę rumuńską. Oceniając kampanię wrześniową pisał: „Kampanii nie mogliśmy wygrać bez silnej ofensywy sprzymierzonych zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce. Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu”. Jednocześnie bardzo wysoko oceniał postawę polskiej armii i dowództwa oraz ich determinację: „Porównując reakcje Naczelnego Wodza i jego odpowiedników we Francji w 1940 roku lub Rosji w 1941, wydaje mi się - dodawał Kopański – że należałoby stwierdzić u nas może mniej rezygnacji, a mocniejszą tendencję przeciwstawienia się woli przeciwnika, nawet w najbardziej beznadziejnych sytuacjach”.

Po przedostaniu się do Francji w tworzonej Armii Polskiej powierzono mu funkcję szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa. Od kwietnia 1940 r. był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie w Palestynie. W 1940 r. uzyskał awans na stopień generała brygady. Na czele brygady od sierpnia do grudnia 1941 r. brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościgowych o Gazalę i Bardię.

W swoich wspomnieniach pisał: „Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (…) żołnierz Brygady od rozpoczęcia kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie. Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, nie zdradzającego nigdy kompleksu niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (…) Brygada Karpacka walczyła jako pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji”.

„Przyjmuję z zadowoleniem meldunek Pana Generała o objęciu przez Brygadę najpoważniejszego odcinka obrony Tobruku. Ten dowód zaufania, jak i wasze przejście do Tobruku wykorzystałem w całej pełni na najwyższym szczeblu stosunków polsko-brytyjskich, powodując przerwanie milczenia o naszym udziale w tej walce. Daje to dzisiaj doskonałe rezultaty dla sprawy. (…) Dziękuję w imieniu służby narodowej Panu Generałowi i dowodzonej przez niego Brygadzie za wspaniałą, prawdziwie polską postawę żołnierską” - te słowa uznania skierował do gen. Stanisława Kopańskiego w październiku 1941 r. Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski.

Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Kopański przebywał do lipca 1943 r. We wrześniu 1942 r. objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada.

Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach 1941-1943, we wspomnieniach „W najwyższym sztabie zachodnich aliantów 1943-1945” oceniając służbę generała Kopańskiego pisał: „bezwzględnie bardzo uczciwy, porządny i szczery człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony politycznie (…) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności”.

Z kolei prof. Paweł Wieczorkiewicz w „Historia politycznej Polski 1935-1939”, charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa sztabu Naczelnego Wodza, zwracał uwagę, że w swej pracy ograniczał się do ram ściśle wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno z Naczelnym Wodzem, jak i premierem”.

W 1944 r. gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (1947-1949) zajmującego się działaniem na rzecz przystosowania polskich żołnierzy do życia w warunkach pokoju. Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 r. pozbawiony przez władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego.

Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał w środowisku kombatantów. W latach 1970-72 był członkiem Rady Trzech, kolegialnego organu władzy na emigracji, opozycyjnego wobec prezydenta Augusta Zaleskiego. 17 lipca 1972 prezydent RP na uchodźstwie, Stanisław Ostrowski mianował go Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.

Pozostawił po sobie dwa tomy wspomnień wydane w latach sześćdziesiątych: „Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939” i „Wspomnienia wojenne 1939-1946”.

Gen. Stanisław Kopański odznaczony był m.in. Orderem Virtuti Militari kl. IV i V, Orderem Polonia Restituta kl. I i IV, dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.

Zmarł w Londynie 23 marca 1976 r. Pochowany został na cmentarzu Northwood. W 2023 r. jego szczątki zostało ekshumowane. Uroczystość pożegnalna przed powrotem do kraju odbyła się 3 grudnia w polskim kościele pw. św. Andrzeja Boboli w Londynie.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ pat/