Greckokatolicki cmentarz w Starym Bruśnie. Fot. PAP/D. Delmanowicz
256 tys. zł dofinansowania na remont i konserwację zabytków cmentarnych przeznaczył w tym roku podkarpacki konserwator zabytków. M.in. na prace przy nagrobkach usytuowanych na dwóch cmentarzach greckokatolickich, w Sieniawce oraz Starym Bruśnie.
Na liście dofinansowanych zabytków znalazło się 16 obiektów. Są to kaplice grobowe i nagrobki. Na większości z nich prace już się zakończyły, część czeka na odbiór. O pieniądze ubiegali się właściciele i zarządcy, osoby prywatne, samorządy, parafie i stowarzyszenia opieki nad zabytkami.
Odrestaurowano m.in. siedem nagrobków na cmentarzu greckokatolickim w Starym Bruśnie. Spoczywają na nim dawni mieszkańcy nieistniejącej już wsi. Prace renowacyjne przy kolejnych zabytkach prowadzone są od 2014 roku.
Nekropolia w Starym Bruśnie zajmuje około ćwierć hektara. Znajdujące się tam krzyże, figury, nagrobki zostały wykonane przez tamtejszych rzemieślników.
Pierwsza wzmianka o Bruśnie pojawia się w dokumentach z 1444 r., natomiast tradycje kamieniarskie tej miejscowości sięgają XVI wieku.
Nazwa kamieniarki bruśnieńskiej pochodzi od nazwy miejscowości Brusno. W tamtejszym regionie "brus" oznaczało ociosany kawałek kamienia, najczęściej w formie słupa lub dużego kawałka kamienia do obrobienia. Charakterystycznym motywem pojawiającym się na bruśnieńskich krzyżach jest stylizacja z motywami leśnymi.
„Najstarsze krzyże mają prostą formę równoramiennych z prymitywnie wyrytymi inskrypcjami. Późniejsze krzyże i rzeźby, często o wyszukanych formach, zostały wykonane z dużym kunsztem rzemieślniczym i artystycznym. Bruśnieńskie krzyże i nagrobki rzeźbiono na zamówienie lub sprzedawano na jarmarkach. Różne elementy tej kamieniarki można odnaleźć nawet w odległości powyżej 100 km od Starego Brusna - od Kolbuszowej po Cmentarz Łyczakowski we Lwowie.” – przekazała PAP Elżbieta Kurpiel z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Przemyślu.
Nazwa kamieniarki bruśnieńskiej pochodzi od nazwy miejscowości Brusno. W tamtejszym regionie "brus" oznaczało ociosany kawałek kamienia, najczęściej w formie słupa lub dużego kawałka kamienia do obrobienia. Charakterystycznym motywem pojawiającym się na bruśnieńskich krzyżach jest stylizacja z motywami leśnymi.
Na cmentarzu w Starym Bruśnie znajduje się co najmniej 255 nagrobków i krzyży wykonanych przez okolicznych kamieniarzy. Prace renowacyjne prowadzone są każdego roku. Odnowiono już około 2/3 wszystkich krzyży, nagrobków i figur. Zabytki odrestaurowywane są po kolei, od najstarszej części cmentarza. Najstarsze datowane są na 1841 r., najmłodsze pochodzą z połowy lat 40. XX wieku.
Prace konserwatorskie prowadzono w tym roku również na XIX-wiecznym cmentarzu greckokatolickim w Sieniawce. Nekropolia położona jest na wzniesieniu, otoczona lasem, na terenie nieistniejącej już wsi, zajmuje 1,14 hektara. „Najstarszy datowany nagrobek pochodzi z 1874 roku. Na cmentarzu zachowało się około 80 kamiennych nagrobków z polowy XIX i 1 polowy XX wieku o zróżnicowanej formie krzyży kamiennych z inskrypcjami oraz pojedynczymi rzeźbami figuralnymi. Najstarsze z nich usytuowane są w pobliżu miejsca po nieistniejącej drewnianej cerkwi” – przekazała Elżbieta Kurpiel.
W części środkowej cmentarza znajduje się nagrobek tragicznie zmarłego w 1919 roku leśniczego Juliana Dyhdalewicza. Przypomina o nim kamienny krzyż łaciński imitujący pień drzewa, ustawiony na postumencie o formie nierytualnych ciosów. Na skrzyżowaniu ramion krzyża jest scena ukrzyżowania z zarysem budowli miasta w tle.
Cmentarz jest pozostałością po dawnym założeniu cerkiewnym obrządku wschodniego, którego początki sięgają 1702 roku. Zachowane nagrobki reprezentują tzw. bruśnieński ośrodek kamieniarski.
„Część krzyży nagrobnych położonych na terenie cmentarza wykonane zostały przez miejscowego kamieniarza Wasyla Gudza, którym był mieszkańcem wsi” – dodała Elżbieta Kurpiel.
Cmentarz jest pozostałością po dawnym założeniu cerkiewnym obrządku wschodniego, którego początki sięgają 1702 roku. Zachowane nagrobki reprezentują tzw. bruśnieński ośrodek kamieniarski. Posiadają formy charakterystyczne dla nagrobków z drugiej polowy i początku XX wieku zachowanych na cmentarzach ziemi lubaczowskiej. Prace trwają od roku 2019 i objęły ok. 40 nagrobków. (PAP)
al/ dki/
