Rodzina Borynów ze wsi Lipce k. Skierniewic, w której Władysław Reymont umieścił akcję swojej powieści Chłopi. Fotografia z rodzinnego albumu. gr PAP/Reprodukcja Irena Jarosińska
Wiejski krajobraz, portrety chłopów, malownicze majątki ziemiańskie - zdjęcia z przełomu XIX i XX w. można zobaczyć na wystawie „Wieś i fotografia” w Gabinecie Fotografii MN w Warszawie. Nie do przecenienia jest znaczenie utrwalonego wówczas obrazu - mówiła kuratorka wystawy Katarzyna Mączewska.
„Pokaz w Gabinecie Fotografii - jak zaznacza kuratorka Katarzyna Mączewska - łączy się tematycznie z trwającą w Muzeum Narodowym wystawą >>Józef Chełmoński<<. Co prawda nie ma na wystawie zdjęć obrazów Chełmońskiego, ale są przecież obok, w muzeum. Zapraszam zatem do odszukiwania na fotografiach motywów znanych z obrazów tego artysty” - zachęca w rozmowie z PAP kuratorka.
Pole z rzędem stogów ciągnących się po horyzont na fotografii Jana Bułhaka „Urodzaj” z 1915 roku; zdjęcie autorstwa Jana Sadowskiego „Chłopska rodzina rybaka Kozłowskiego ze wsi nadniemeńskiej Poniżany…” datowane na 1885 r. z kolekcji pisarki Elizy Orzeszkowej; sfotografowany przez nieznanego autora „Jarmark w miasteczku na Podolu” - zdjęcie z kolekcji Józefa Brandta wykorzystane przy malowaniu obrazu „Targ na Rusi w miasteczku Strusowie” z 1872 r. - to niektóre prace z bogatych zbiorów Gabinetu Fotografii, które są częścią stałej Galerii Sztuki XIX Wieku.
„Pokaz w Gabinecie Fotografii łączy się tematycznie z trwającą w Muzeum Narodowym wystawą >>Józef Chełmoński<<. Co prawda nie ma na wystawie zdjęć obrazów Chełmońskiego, ale są przecież obok, w muzeum.”
„Warto zwrócić uwagę - zaznacza Katarzyna Mączewska - na zabudowę wsi Starogród nad Świdrem na fotografii Marcina Olszyńskiego >>Młocka<<. Fotografia wykonana w roku 1856 pochodzi z kolekcji pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego. Zdjęcia Olszyńskiego stanowią wyjątkową wczesną dokumentację fotograficzną polskiej wsi. Olszyński ujął na tych fotografiach te same motywy, które interesowały ówczesnych malarzy realistów, a więc widoki wiejskich zagród, młynów, błotnych dróg, ludzi przy pracy na roli, zwyczajów, powszednich wydarzeń, a także portrety indywidualne i zbiorowe wiejskich kobiet, mężczyzn i dzieci; pokazywał tzw. typy ludowe, które przedstawiały sylwetki osób w tradycyjnych regionalnych ubiorach” - opisuje kuratorka.
Temat ten podjęli m.in. Karol Beyer z Warszawy, Walery Rzewuski i Ignacy Krieger z Krakowa – prekursorzy fotograficznej dokumentacji etnograficznej na ziemiach polskich. W 1866 roku, w ramach przygotowań materiału na „Wszechrosyjską wystawę etnograficzną w Moskwie” (1867), Karol Beyer wykonał serię portretów chłopów z okolic Warszawy i Kalisza. Prace te fotograf pokazał również później na wystawie światowej w Paryżu.
Krajobraz Podola i ubogą ludność tego regionu fotografowali działający w Kamieńcu Podolskim Józef Kordysz i Michał Greim. Odmienny obraz wiejskiego życia widać w etosie wsi sielskiej – miejsca odpoczynku, kontaktu z naturą dla zamożniejszych warstw społecznych. Malownicze ziemiańskie posiadłości odległe od gwaru miasta były miejscami spokoju i wyciszenia.
Według Mączewskiej, szukając powiązań między fotografią dawnej wsi i życia wiejskiego, trzeba zwrócić uwagę na zdjęcia jarmarków, targów, odpustów, targów końskich. „A przecież to tematy stale obecne i tak bardzo charakterystyczne, podobnie jak wiejskie pejzaże i leśne zakątki w twórczości Chełmońskiego” - dodaje kuratorka.
„Nie do przecenienia jest dziś znaczenie utrwalonego wówczas obrazu dziedzictwa kulturowego.”
Utrwalona na zdjęciach różnorodność wiejskiego krajobrazu stała się inspiracją dla ówczesnej sztuki i literatury. Ten przemijający świat wsi przełomu wieków stał się nie tylko inspiracją dla artystów, ale też przedmiotem badań etnograficznych i symbolem kultury narodowej.
Wiejski pejzaż był jednym z tematów Jana Bułhaka, twórcy pojęcia „fotografii ojczystej”, pojawiał się również w fotografii amatorskiej i dokumentacyjnej. „Nie do przecenienia jest dziś znaczenie utrwalonego wówczas obrazu dziedzictwa kulturowego” - podkreśla Katarzyna Mączyńska. "Fotografie wsi i jej mieszkańców służyły jako wzory do ilustracji w ówczesnej prasie, publikacjach naukowych, jako materiał warsztatowy dla artystów i badaczy, dokumentacja, wreszcie jako pamiątki z podróży. Te uwiecznione na światłoczułym papierze obrazy stały się cennym źródłem historii, upowszechniania wiedzy o polskiej wsi i jej kulturze wizualnej” - podkreśla kuratorka wystawy.
„Wieś i fotografia” wystawa ze Zbiorów Fotografii i Ikonografii MNW będzie dostępna do 9 lutego 2025 roku. (PAP)
Autorka: Anna Bernat
abe/ miś/ lm/
