245 lat temu urodził się „geniusz wojny” Napoleon Bonaparte

„Przez ponad 20 lat prowadzenia wojen, od oblężenia Tulonu po klęskę pod Waterloo, Napoleon był zawsze bliski żołnierzom. Wyrósł z szeregów armii, znał się na wojennym rzemiośle, był kimś, kto dzielił z żołnierzami niedostatek, głód, chłód i wyrzeczenia” – charakteryzował Napoleona Robert Bielecki, autor „Wielkiej Armii Napoleona”.

Człowiek, który zapisał się w historii jako wybitny wódz, strateg i prawodawca, przyszedł na świat 15 sierpnia 1769 r. w Ajaccio na Korsyce w rodzinie adwokata Carla Bounaparte i Letycji z domu Ramolino.

Już od najmłodszych lat Napoleon kształcił się na wojskowego. Uczęszczał do szkół w Brienne i Paryżu; tę ostatnią ukończył w 1786 r. ze stopniem podporucznika artylerii.

Po wybuchu Rewolucji Francuskiej 1789 r. Napoleon szybko awansował. Młody oficer artylerii zasłużył się w czasie francuskiego oblężenia Tulonu w 1793 r.; w następnym roku został mianowany na generała brygady.

„Przez ponad 20 lat prowadzenia wojen, od oblężenia Tulonu po klęskę pod Waterloo, Napoleon był zawsze bliski żołnierzom. Wyrósł z szeregów armii, znał się na wojennym rzemiośle, był kimś, kto dzielił z żołnierzami niedostatek, głód, chłód i wyrzeczenia” – charakteryzował Napoleona Robert Bielecki, autor „Wielkiej Armii Napoleona”.

Po raz kolejny talentu wojskowego Napoleon dowiódł w 1795 r., w czasie tłumienia przez wojska Republiki rojalistycznego powstania. Za zasługi w sprawnym dowodzeniu artylerią w warunkach miejskich, Bonaparte ponownie awansował – na generała dywizji. Objął także funkcję dowódcy wojsk wewnętrznych. Ślub z arystokratką Józefiną de Beauharnais umożliwił mu awans społeczny (po ślubie Napoleon przyjął francuskojęzyczną wersję nazwiska - Bonaparte) i dalszą karierę wojskową.

„Bardzo wiele zawdzięczał Bonaparte samej Rewolucji. To właśnie w latach 1792-1795 przebudowana została gruntownie armia francuska. Z armii zawodowej stała się ona narodową, z dowodzonej przez szlacheckich generałów i oficerów – doskonałym instrumentem prowadzenia wojen, w którym zarówno żołnierze, jak i oficerowie byli zespoleni wspólnymi ideami. To również Wielka Rewolucja Francuska przygotowała Napoleonowi doskonałe kadry wojskowe wszystkich szczebli” – tłumaczył Bielecki. Jak dodał, reorganizacja armii francuskiej w połączeniu z talentem dowódczym jej wodza, sprawiły, że Napoleona zwykło się nazywać „geniuszem wojny”.

Kolejny etap w wojskowej karierze Napoleona rozpoczął się w 1796 r., kiedy stanął on na czele armii francuskiej we Włoszech. Odniósł wówczas wiele spektakularnych zwycięstw, doprowadzając do zawarcia w 1797 r. korzystnego dla Francji pokoju z Austrią w Campo Formio.

Rok później Napoleon stanął na czele kampanii do Egiptu. W zamyśle 28-letniego generała, opanowanie kraju nad Nilem było równoznaczne z osłabieniem ekonomicznej pozycji Anglii (Egipt leżał na ważnym szlaku handlowym między Wschodem a Zachodem). Armia Bonapartego zwyciężyła mameluków pod Piramidami, a jej dowódca triumfalnie wkroczył do Kairu. Jednocześnie Francuzi musieli uznać morską dominację Anglików zdecydowanie przegrywając bitwę w zatoce Abukir (u ujścia Nilu).

W 1799 r. Napoleon opuścił Egipt i powrócił do Francji, gdzie stanął na czele przewrotu. W jego wyniku obalono Dyrektoriat, a francuski generał objął władzę w państwie jako pierwszy konsul. W 1800 r. odniósł zwycięstwo z Austriakami pod Marengo we Włoszech, przywracając francuski stan posiadania, utracony w czasie swego pobytu w Egipcie.

Napoleon był nie tylko doskonałym wodzem, ale także kodyfikatorem prawa. W 1804 r. wprowadził we Francji kodeks prawa cywilnego, zwany Kodeksem Napoleona. W tym samym roku francuski wódz koronował się na Cesarza Francuzów.

Kolejnym wielkim militarnym zwycięstwem Bonapartego było pokonanie armii Rosji i Austrii pod Austerlitz w 1805 r. oraz zwycięstwa nad siłami pruskimi pod Jeną i Auerstaedt – w 1806 r. Francuzi zajęli Berlin, a następnie wkroczyli na ziemie polskie.

W 1807 r. Napoleon i car rosyjski Aleksander I zawarli pokój w Tylży, na mocy którego powstało Księstwo Warszawskie (otrzymało od cesarza własną konstytucję). W następnym wojska napoleońskie, a wśród nich także Polacy, wzięły udział w tłumieniu powstania hiszpańskiego, wywołanego m.in. osadzeniem przez Napoleona na tronie w Madrycie swego brata, Józefa.

W 1809 r. wybuchła nowa wojna Francji z Austrią; brały w niej udział wojska Księstwa Warszawskiego, dowodzone przez ks. Józefa Poniatowskiego, które, przy wsparciu armii saskiej, powstrzymały przeważające siły Rosjan pod Raszynem.

Od 1811 r. cesarz Francuzów przygotowywał się do wielkiej kampanii na wschód. W czerwcu 1812 r. pierwsze oddziały ponad 600 tys. Wielkiej Armii, w której służyło ok. 100 tys. Polaków (w tym V Korpus ks. Poniatowskiego), przekroczyły Niemen rozpoczynając wojnę Francji z Rosją. Jak podkreślił Bielecki w „Encyklopedii wojen napoleońskich”, kampania 1812 r. to „najważniejsza z kampanii Napoleona, stanowiąca punkt zwrotny w prowadzonych przez niego wojnach. Nigdy jeszcze do tej pory nie zmobilizował tak znacznych sił. Mówiło się nawet, że poprowadził całą Europę przeciwko Rosji”.

Po bitwach pod Smoleńskiem i Możajskiem armia napoleońska dotarła do opuszczonej przez Rosjan Moskwy. „Niektórzy uważają, że porażka cesarza Francuzów była podobna do tej, jaką doznał Hannibal po zajęciu Kapui podczas II wojny punickiej. Wymęczona uciążliwymi marszami i wielką rzezią w bitwie pod Możajskiem, przez Rosjan nazywanych bitwą pod Borodino, armia napoleońska wkroczyła do miasta, w którym opływała w dostatki. Zaczęły się rabunki i rozkład dyscypliny” – powiedział w rozmowie z PAP w 2012 r. prof. Jarosław Czubaty, historyk z UW.

Zbliżająca się zima przesądziła o odwrocie wyniszczonej kilkumiesięczną kampanią Wielkiej Armii. Wyprawa na Rosję 1812 r. zakończyła się całkowitą klęską Napoleona.

Po powrocie do Francji cesarz zajął się reorganizacją armii; szybko jednak musiał jej użyć przeciw siłom nowej koalicji antyfrancuskiej. W październiku 1813 r. pod Lipskiem Napoleon poniósł porażkę z połączonymi siłami Austrii, Prus, Rosji i Szwecji. W czasie bitwy, nazwanej Bitwą Narodów, poniósł śmierć ks. Poniatowski tonąc w nurtach rzeki Elstery.

Klęska pod Lipskiem zapowiadała zmierzch dominacji francuskiej w Europie. W kwietniu 1814 r. Napoleon abdykował i został zesłany na wyspę Elbę. Opuścił ją w następnym roku zamierzając odzyskać władzę, jednak porażka pod Waterloo w 1815 r. przekreśliła te plany.

Pokonanego wodza osadzono na Wyspie Św. Heleny na Oceanie Atlantyckim. Tam też dożył swych ostatnich dni. Zmarł 5 maja 1821 r. w Longwood.

Wokół śmierci Napoleona narosło wiele kontrowersji; podejrzewano m.in., że został otruty arszenikiem przez sprawujących nad nim nadzór Anglików. Bardziej prawdopodobna jest jednak teza, że Napoleon zmarł na raka żołądka - przyczyna ta została wpisana do aktu zgonu cesarza.

W 1840 r. szczątki Napoleona sprowadzono do Francji. Spoczęły w sarkofagu znajdującym się w paryskim Kościele Inwalidów.

„Polska legenda Napoleona jest +białą legendą+. Wydaję się, że istnieje ku temu jeden zasadniczy powód. Choć można krytycznie oceniać bilans zaangażowania Polaków po stronie napoleońskiej Francji, to jednocześnie trzeba pamiętać, że nikt spośród ówczesnych władców, +wielkich rozgrywających w polityce europejskiej w XIX w.+, nie dawał Polakom więcej. Między innymi na tym polegał dramat polskich dziejów w tej epoce” – podsumował w wywiadzie dla PAP prof. Czubaty.
Waldemar Kowalski

wmk/