Andrzej Mencwel otrzymał tegoroczną nagrodę miesięcznika „Nowe Książki” za monografię "Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX" . "Książka jest syntezą wielu lat pracy autora nad myślą Brzozowskiego i kulturą polską przełomu XIX i XX w." - napisano w uzasadnieniu jury.
Zespół miesięcznika „Nowe Książki” uhonorował swoją doroczną nagrodą Andrzeja Mencwela, historyka literatury i kultury polskiej, antropologa kultury, za książkę "Stanisław Brzozowski. Postawa krytyczna. Wiek XX" (wyd. Krytyka Polityczna).
"Książka Andrzeja Mencwela jest długo dojrzewającą i oczekiwaną syntezą wielu lat pracy autora nad myślą Stanisława Brzozowskiego i kulturą polską przełomu XIX i XX wieku. Jej erudycyjność jest imponująca, wyraża się w swobodzie poruszania się autora po rozległych obszarach wiedzy o literaturze oraz filozofii polskiej i europejskiej, o zjawiskach kulturowych przełomu XIX i XX wieku, zdarzeniach historycznych epoki, a nawet o topografii miejscowości, w których rozgrywają się opisywane przezeń perypetie bohaterów opowieści" - podkreślają jurorzy.
"Książka Andrzeja Mencwela jest długo dojrzewającą i oczekiwaną syntezą wielu lat pracy autora nad myślą Stanisława Brzozowskiego i kulturą polską przełomu XIX i XX w. Jej erudycyjność jest imponująca, wyraża się w swobodzie poruszania się autora po rozległych obszarach wiedzy o literaturze oraz filozofii polskiej i europejskiej, o zjawiskach kulturowych przełomu XIX i XX w., zdarzeniach historycznych epoki, a nawet o topografii miejscowości, w których rozgrywają się opisywane przezeń perypetie bohaterów opowieści" - podkreślają jurorzy.
Stanisław Brzozowski uważany jest za jedną z ważniejszych postaci polskiej kultury przełomu XIX i XX wieku. Autor "Legendy Młodej Polski" urodził 28 czerwca 1878 r., studiował na wydziale przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, skąd wydalono go za współorganizację demonstracji przeciw rosyjskim profesorom. Brzozowski pozostał w Warszawie i angażował się w życie intelektualne, sympatyzując ze środowiskami lewicowymi. W 1898 r. został uwięziony w X Pawilonie Cytadeli z racji śledztwa prowadzonego w sprawie tajnego Towarzystwa Oświaty Ludowej. Zwolniono go po miesiącu, ale wiadomo, że podczas przesłuchań Brzozowski złożył zeznania, co stało się podstawą do późniejszych oskarżeń o zdradę i współpracę z carską ochraną.
Brzozowski, chory na gruźlicę, w 1905 r., w nadziei, że zmiana klimatu ułatwi leczenie, zamieszkał we Florencji. Pomimo oddalenia od kraju nie zdołał oderwać się od spraw polskich. W 1906 r. ukazała się we Lwowie anonimowa broszura mówiąca o jego zeznaniach na śledztwie, a w kwietniu 1908 r. opublikowano listy współpracowników carskiej policji, na których znalazło się jego nazwisko. Pisarz zaprzeczał oskarżeniom o współpracę z carskimi służbami i domagał się rozstrzygnięcia sprawy w obywatelskim sądzie. Na nic się jednak to zdało, podobnie jak obrona ze strony takich pisarzy jak Żeromski czy Irzykowski. Rozprawy nie oczyściły Brzozowskiego, choć jego biograf Mieczysław Sroka uważa, że pisarz nie był agentem; przypuszcza, że oskarżenie było intrygą polityczną.
Brzozowski, zafascynowany marksizmem, stworzył oryginalną koncepcję filozoficzną opartą na kulcie pracy. Przyjął materialistyczny punkt widzenia, od początku jednak wyciągając z niego odmienne od marksistowskich wnioski, np. nie podzielał marksistowskiej krytyki Kościoła. Proponował nową formułę polskiego patriotyzmu, opartą na codziennej pracy i szacunku wobec pracy innych. Jako krytyk literacki Brzozowski wymagał od pisarza zaangażowania w najważniejsze problemy narodu. W "Legendzie Młodej Polski" zwalczał estetyzujące i dekadenckie tendencje Młodej Polski. Z drugiej strony był nieprzejednanym krytykiem Sienkiewicza, którego twórczość postrzegał jako "zaściankową".
Najwięcej ważnych prac napisał we Florencji. Ukazały się wówczas: "Współczesna powieść polska" (1906), "Współczesna krytyka literacka w Polsce" (1907), "Kultura i życie. Zagadnienia sztuki i twórczości w walce o światopogląd" (1907), powieść "Płomienie" (1908), "Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej" (1910), "Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej" (1910).
Nagrodę „Nowych Książek” przyznaje zespół redakcyjny miesięcznika „Nowe Książki”. Ufundowało ją Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pierwszym laureatem nagrody w 2000 r. został Tadeusz Różewicz. W kolejnych latach wyróżniono m.in. Krystynę Czerni, Janusza Deglera, Jerzego Jedlickiego, Ryszarda Kapuścińskiego, Urszulę Kozioł, Kazimierza Orłosia, Barbarę Skargę. (PAP)
aszw/ gma/