Najstarszy mszał wydrukowany w Polsce odnalaziony w zbiorach Książnica Cieszyńska. Źródło: Książnica Cieszyńska
Najstarszy mszał wydrukowany w Polsce odnalazła w swych zbiorach Książnica Cieszyńska. Dyrektor instytucji Krzysztof Szelong podkreślił we wtorek, że Missale Vratislaviense, czyli Mszał Wrocławski, z 1505 r. to jedna z najcenniejszych polskich ksiąg liturgicznych.
W bibliotekach polskich zachowały się 23 egzemplarze tej księgi. W Cieszynie niedawno zidentyfikowała ją szefowa działu zbiorów specjalnych Książnicy Jolanta Sztuchlik. Wcześniej ze względu na brak m.in. strony tytułowej oraz kart na początku i końcu, była ona błędnie uznawana za mszał dla prowincji gnieźnieńskiej, wydany w Moguncji w 1555 r.
„Dzieło wchodziło w skład biblioteki cieszyńskiego jezuity Leopolda Jana Szersznika co najmniej od początku XIX w. Świadczy o tym sporządzony przez niego w 1808 r. katalog alfabetyczny działu zawierającego najstarsze i najcenniejsze druki w zbiorach. Ze względu na braki Szersznik błędnie zidentyfikował dzieło. Nie rozpoznali go również następni kustosze księgozbioru” – podała Sztuchlik.
Dopiero podczas niedawnej inwentaryzacji Jolanta Sztuchlik przyjrzała się księdze porównując jej opis sporządzony przez Szersznika z zapisem umieszczonym w „Bibliografii Polskiej” Karola Estreichera.
„Dzieło wchodziło w skład biblioteki cieszyńskiego jezuity Leopolda Jana Szersznika co najmniej od początku XIX w. Świadczy o tym sporządzony przez niego w 1808 r. katalog alfabetyczny działu zawierającego najstarsze i najcenniejsze druki w zbiorach. Ze względu na braki Szersznik błędnie zidentyfikował dzieło. Nie rozpoznali go również następni kustosze księgozbioru” – podała Sztuchlik.
„Kluczem do rozwiązania zagadki okazała się wkładka zawierająca teksty modlitw z zapisem nutowym rozpoczynającym się od ozdobnych inicjałów. (…) Uwagę zwracał (…) inicjał litery K, ozdobiony monogramem w postaci litery h, przekreślonej dwiema poziomymi liniami, z których górna tworzyła motyw krzyża. Znak ten był sygnetem pierwszej stałej drukarni działającej w Krakowie w latach 1503-1525. Jej założycielem był kupiec i wydawca Jan Haller” – wyjaśniła Sztuchlik.
W oficynie Hallera ukazywały się głównie podręczniki i księgi liturgiczne wykonywane na zamówienie Kościoła i Akademii. Wśród nich był też Mszał Wrocławski z wkładką z zapisem nutowym. Widniał na niej inicjał K, taki sam, jak na w egzemplarzu z Książnicy Cieszyńskiej. Sztuchlik porównała wówczas księgę z innym Mszałem Wrocławskim, a wynik był jednoznaczny.
„Niestety, na cieszyńskim egzemplarzu cennej księgi widać wyraźnie ślady codziennego użytkowania. Brakowało karty tytułowej, początkowych 71 kart oraz części końcowej. Nie zachował się żaden z całostronicowych drzeworytów, które wykonane zostały na zamówienie krakowskiej oficyny przez rodzimych rytowników. (…) Ślady zniszczenia nosiła oryginalna renesansowa oprawa. Księgą zajęli się konserwatorzy Książnicy” – dodała Sztuchlik.
Mszał to księga zawierająca teksty modlitw mszalnych oraz porządek celebracji mszy świętej. Pierwsze pojawiły się w Polsce u zarania chrześcijaństwa w X w. Były to rękopisy przywożone z Europy Zachodniej. Ok. XII w. na ziemiach polskich pojawiły się pierwsze skryptoria. Wówczas księgi zaczęto kopiować w kraju.
Jak podała Sztuchlik pierwsze drukowane mszały pojawiły się na ziemiach polskich pod koniec XV w. Wówczas brakowało jeszcze stałych drukarni, więc były tłoczone w Strasburgu, Moguncji, Norymberdze i Wenecji. Najstarszy jest Mszał Poznański, który został wydany w 1481 r. w Strasburgu. „Pierwszym wydrukowanym na terenie Polski był Mszał Wrocławski” – dodała szefowa działu w cieszyńskiej książnicy.
Zabytkowa księga zostanie publicznie zaprezentowana w najbliższy piątek, a pokazowi towarzyszył będzie występ chóru „Gloria” z parafii w Goleszowie oraz wykłady poświęcone historii mszałów rzymskich oraz szczególnie „Missale Vratislaviense”. Szersza publiczność zobaczy ją tydzień później podczas Nocy Muzeów w Cieszynie.
Zbiory Książnicy Cieszyńskiej liczą około 120 tys. woluminów, w tym ponad 16,5 tys. starodruków, 46 inkunabułów i 17 tys. rękopisów. Najcenniejszą częścią jest księgozbiór ks. Leopolda Szersznika. Książnica posiada także zbiór Józefa Ignacego Kraszewskiego. Wśród starodruków szczególnie cenne są też "Libri Decretalium", czyli tzw. Prorocy Cieszyńscy - husyckie tłumaczenia Ksiąg Prorockich z lat 1419-1438 r. (PAP)
szf/ pz/
Missale Vratislaviense – najstarszy mszał wydrukowany w Polsce w zbiorach Książnicy Cieszyńskiej
