"Europa w rodzinie". Źródło: Zamek Królewski w Warszawie
Zdjęcia, dokumenty i teksty przybliżające dzieje ziemiaństwa polskiego w XX w., przez pryzmat historii rodów m.in. Lutosławskich, Radziwiłłów, Gombrowiczów czy Raczyńskich, można będzie od piątku zobaczyć na wystawie na Zamku Królewskim w Warszawie.
Wystawa "Europa w rodzinie. Ziemiaństwo polskie w XX wieku" jest prezentowana w zamkowych Arkadach Kubickiego.
"W IPN zajmujemy się także badaniami właśnie nad ziemiaństwem, jako częścią elity społecznej zgładzonej na skutek totalitaryzmów - nazistowskiego, sowieckiego i komunistycznego. Celem wystawy jest spopularyzowanie wiedzy o ziemiaństwie i przywrócenie pamięci o nim, zafałszowanej przez propagandę komunistyczną. Ten temat przez lata był też pomijany w historiografii i właściwie nigdy nie został przywrócony do świadomości społecznej" - opowiadała PAP kuratorka wystawy Agnieszka Łuczak z poznańskiego IPN.
Tytuł wystawy "Europa w rodzinie" pochodzi z książki Marii Czapskiej. "Mówi ona o tym, że to byli ludzie mający krewnych w całej Europie. Co prawda tam jest akurat mowa o arystokracji, uznałam jednak, że ten cytat świetnie ilustruje także ziemiaństwo, bo zwraca m.in. uwagę na fakt, że byli oni takimi lokalnymi liderami. Jeździli na studia lub praktyki do Europy Zachodniej przywożąc nowinki techniczne odnośnie upraw, narzędzi czy hodowli. I kiedy wprowadzali je w majątkach rozpowszechniały się też po okolicy. Innym wymiarem tej +Europy w rodzinie+ było podkreślenie, że po II wojnie wielu z nich musiało opuścić kraj lub pozostać na emigracji, jednak nadal utrzymywali kontakty z rodziną w kraju" - relacjonowała Łuczak.
Ekspozycja przybliża dzieje ziemiaństwa - społeczną, polityczną i gospodarczą rolę jaką odgrywało, a także jego schyłek, który rozpoczął się wraz z wybuchem II wojny, kiedy w większości zostali pozbawieni majątków, a często wysiedleni przez Niemców, a później Sowietów. "Po wyzwoleniu jedną z pierwszych decyzji władz komunistycznych był dekret o reformie rolnej polegający na całkowitym wywłaszczeniu ziemiaństwa. Było to związane też z faktem, że ta grupa wspierała władze emigracyjne i miał to być sposób na jej zlikwidowanie, co się w zasadzie udało. Pokazujemy także skutki wyniszczenia ziemiaństwa" - powiedziała kuratorka.
Jak zaznaczyła, organizatorom zależało, by wystawa była zrozumiała także dla osób nie posiadających wiedzy o ziemiaństwie, dlatego jest tam podana w pigułce jego historia. "Pragnęliśmy przybliżyć jego rolę na przykładach konkretnych rodzin. Wybraliśmy 12 z nich z całego kraju i przez ich pryzmat prezentujemy też obszerny materiał faktograficzny. Wystawę otwiera mapa II Rzeczpospolitej z naniesioną liczbą majątków ziemskich w poszczególnych powiatach. W sumie było to 16 tys. Zamieszczamy też kilka definicji ziemiaństwa, bo chcemy zrobić taki znak zapytania w głowie widza. Typowy opis głosi, że to osoby z majątkiem powyżej 50 ha. Ale tak naprawdę chodziło nie tylko o majątek, ale styl życia, system wartości, obowiązki wobec społeczeństwa" - mówiła Łuczak.
Opowieści o poszczególnych rodach ilustrują cytaty je charakteryzujące. To m.in. rodzina Lutosławskich, z której wywodził się znany kompozytor, przez pokolenia działająca aktywnie na wielu polach. "Jego dziadek Franciszek był prawdziwym pozytywistą, doprowadził majątek w Drozdowie do rozkwitu, prowadząc m.in. browar, z którego piwo zdobywało medale na wystawach światowych. Marian Józef Lutosławski był pierwszym producentem konstrukcji żelbetowych, wytwórcą cementu i współtwórcą m.in. Mostu Poniatowskiego w Warszawie. Kazimierz zaś był założycielem polskiego skautingu i autorem projektu krzyża harcerskiego" - podkreśliła kuratorka.
Na wystawie przedstawiono także dzieje rodzin m.in. Raczyńskich - mecenasów kulturalnych i dyplomatów; Czapskich - zasłużonych - jak zaznacza Łuczak - w działalności na rzecz paryskiej "Kultury" i przywracania prawdy o Katyniu, Radziwiłłów czy Lanckorońskich. "Przedstawiamy również rodzinę Gombrowiczów. Zamieściliśmy m.in. cytaty z +Ferdydurke+ Witolda Gombrowicza, który dość krytycznie podchodził do swojej sfery, przedstawiając ją w krzywym zwierciadle. To nieco inne spojrzenie na ziemiaństwo" - dodała.
Na ekspozycji można zobaczyć unikatowe dokumenty i zdjęcia udostępnione przez rodziny. To fotografie portretowe, ale także ukazujące prace w majątku np. nowoczesną hodowlę koni czy karpi i przybliżające oblicze ówczesnej wsi. Są również fragmenty listów, wspomnień czy akty zakupu ziemi, jak również "zbiór zasad ziemiańskich" - zasady etyczne, patriotyczne i savoir-vivre'u zaczerpnięte z różnych publikacji, ilustrujące ziemiański system wartości. Będzie można też zobaczyć prezentację ukazującą współczesny stan dworów.
Wystawa, której współorganizatorem jest m.in. Polskie Towarzystwo Ziemiańskie, będzie czynna do 2 sierpnia. (PAP)
akn/ agz/
