Urodził się 18 sierpnia 1933 r. w Paryżu, w rodzinie polskich Żydów, jako Raymond Liebling.
Polański w krakowskim getcie
W 1937 r. rodzina przyszłego reżysera przeniosła się do Krakowa. W czasie II wojny światowej z powodu żydowskiego pochodzenia Polańscy znaleźli się w krakowskim getcie. Rodziców Romana wywieziono do obozów koncentracyjnych - matka zginęła w Auschwitz, ojciec przeżył obóz w Mauthausen. Polańskiemu udało się wydostać z getta, wychowywał się potem w podkrakowskiej wsi.
W 1954 r. Polański rozpoczął studia reżyserskie w łódzkiej "filmówce". Szybko zyskał tam opinię oryginała. Początkowo był niezbyt lubiany, stopniowo jednak zaczął zdobywać szacunek i podziw kolegów.
Operator i reżyser Andrzej Kostenko, wspominając początki kariery Polańskiego w "filmówce", opowiadał: "Był wtedy odrzucany przez ludzi - agresywny, apodyktyczny, ale w wielu wypadkach miał rację. Starsi koledzy nie chcieli pozwolić, by jakiś pętaczyna ich pouczał".
Małżeństwo, które dało schronienie Romanowi Polańskiemu – Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata
Andrzej Wajda wspólną młodość grupy sławnych polskich reżyserów określił tak: "Wszystko było w nas przedwojenne, łącznie z dobrym wychowaniem; natomiast Polański jawił się jako potwór".
Mimo "potworności" Polańskiego, Andrzej Wajda zdecydował się obsadzić go jako aktora w swoim filmie "Pokolenie" z 1954 r. W późniejszych latach Polański zagrał jeszcze m.in. w trzech innych filmach Wajdy - "Lotnej" (1959), "Niewinnych czarodziejach" (1960) i "Zemście" (2002).
Wystąpił też u Janusza Morgensterna - w "Do widzenia, do jutra..." (1960) i u Andrzeja Munka - w "Zezowatym szczęściu" (1960).
W 1959 r. Polański ożenił się z aktorką Barbarą Kwiatkowską. Rozwiódł się z nią zaledwie trzy lata później.
„Nóż w wodzie” – debiut Polańskiego
Reżyserskim debiutem fabularnym Polańskiego był głośny "Nóż w wodzie" z 1962 r. Jego scenariusz Polański napisał wspólnie z Jerzym Skolimowskim i Jakubem Goldbergiem. Obraz ten był pierwszym polskim filmem nominowanym do Oscara. Zdobył prestiżową nagrodę krytyków filmowych FIPRESCI na festiwalu w Wenecji. Został jednak źle przyjęty przez polskie władze. Ostro skrytykował go ówczesny I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka. Polański zdecydował się wtedy wyemigrować z Polski.
W 1965 r. zrealizował w Wielkiej Brytanii "Wstręt" z 22-letnią Catherine Deneuve w roli głównej, ukazujący schizofreniczny rozpad osobowości młodej dziewczyny. Rok później wyreżyserował "Matnię" ("Cul-de-sac"), w której zagrali Donald Pleasence i Jacqueline Bisset. Film został uhonorowany Złotym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie i otworzył Polańskiemu drogę do Hollywood.
Polański i Sharon Tate
W 1967 r. powstał horror komediowy Polańskiego "Nieustraszeni pogromcy wampirów". Wystąpiła w nim amerykańska aktorka Sharon Tate, późniejsza żona reżysera. Ślub Polańskiego i Tate odbył się w Londynie w 1968 r. Kilka miesięcy później Polański przeniósł się do USA.
W 1969 r. w życiu reżysera wydarzył się dramat. 26-letnia Sharon Tate, będąca wówczas w zaawansowanej ciąży, została bestialsko zamordowana przez sektę Charlesa Mansona, której członkowie wdarli się do willi Polańskich w Kaliforni. Polański przebywał wówczas w Europie, gdzie promował swój kolejny film, "Dziecko Rosemary", satanistyczny thriller z udziałem Mii Farrow i z muzyką Krzysztofa Komedy.
W pierwszej połowie lat 70. Polański zrealizował w Hollywood sensacyjne "Chinatown" z Jackiem Nicholsonem i Faye Dunaway w rolach głównych. Film zdobył Oscara za scenariusz oraz dziesięć nominacji do tej nagrody - m.in. za reżyserię. Pasmo sukcesów trwało.
Cień na karierę Polańskiego rzucił skandal z 1977 r. Amerykański sąd uznał wówczas reżysera za winnego obcowania seksualnego z 13-letnią dziewczynką. Zanim ogłoszono wyrok, Polański opuścił Stany Zjednoczone i schronił się we Francji.
W 1979 r. powstał melodramat Polańskiego "Tess", w którym zagrała Nastassja Kinski. Obraz zdobył trzy Oscary - za zdjęcia, kostiumy i scenografię. Polański był nominowany do Oscara w kategorii najlepszy reżyser, a sam film - w kategorii najlepszy obraz fabularny.
W 1986 r. wyreżyserował przygodowych "Piratów" z Walterem Matthau w obsadzie, a w 1988 r. thriller "Frantic" z Harrisonem Fordem i Francuzką Emmanuelle Seigner w rolach głównych. Rok później Seigner, o ponad 30 lat młodsza od reżysera, została kolejną żoną Polańskiego. W 1992 r. wystąpiła w jego "Gorzkich godach".
„Pianista” Polańskiego
Wielki sukces przyniósł Polańskiemu film "Pianista" z 2002 r., będący opowieścią o kompozytorze i pianiście Władysławie Szpilmanie. Uhonorowano go najbardziej prestiżowymi nagrodami filmowymi - Oscarem, Złotą Palmą w Cannes, francuskim Cezarem oraz Nagrodą Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej BAFTA.
W 2005 r. Polański zrealizował "Olivera Twista", ekranizację powieści Charlesa Dickensa.
Polański był kilkakrotnie nagradzany za osiągnięcia życia. Otrzymał m.in. Złotego Lwa za całokształt twórczości na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji (1993), Polską Nagrodę Filmową "Orła" za osiągnięcia życia (2003) oraz Nagrodę za całokształt twórczości przyznaną mu przez Europejską Akademię Filmową (2006). (PAP)
jp/ wmk
