Stefan Norblin - jeden z czołowych artystów art deco
Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r. wybitny polski malarz, rysownik, plakacista, scenograf i projektant Stefan Norblin (1892-1952) wraz z żoną, aktorką Heleną (Leną) Żelichowską, opuścił Polskę na zawsze. Przez Rumunię i Turcję oboje dotarli do Bagdadu, gdzie Norblin namalował kilka portretów króla Iraku i jego rodziny. Pod koniec 1940 r. artysta zamieszkał z żoną w Indiach.
Pracował w Bombaju, gdzie tworzył głównie portrety, a w rezydencjach w Morwi, Patnie i w nowym pałacu, którego wybudowanie zlecił maharadża Marwaru (Jodhpuru) Umaid Singh, malował portrety władców i ich rodzin, malowidła ścienne, obrazy olejne ze scenami mitologicznymi i historycznymi. W pałacach w Morwi i Jodhpurze zaprojektował również wnętrza utrzymane w stylistyce art deco.
Konserwacja dzieł Norblina w Indiach
W 2006 r. rozpoczęto prace konserwatorskie dzieł Norblina, zniszczonych głównie pod wpływem warunków klimatycznych. Prace - sfinansowane dzięki środkom z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” pozyskanym przez Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków - były prowadzone przez polskich konserwatorów, pod kierunkiem Józefa Stecińskiego, wspólnie z indyjskimi specjalistami. Koordynacją prac zajął się Departament Dziedzictwa Kulturowego MKiDN (obecnie Departament Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych) oraz Ambasada RP i Instytut Polski w New Delhi. Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych sfinansowało koszty związane z przelotami konserwatorów do Indii.
W pierwszej kolejności pracom konserwatorskim poddano sześć malowideł ściennych w Sali Orientalnej pałacu w Jodhpur (sceny mitologiczno-religijne), następnie malowidła ścienne w sali ekspozycyjnej (sceny z historii Jodhpuru) oraz malowidło na szkle w apartamencie maharani. Kolejne etapy objęły konserwację obrazów sztalugowych z Gabinetu Myśliwskiego maharadży i apartamentu maharadży. Prace konserwatorskie w Jodhpur zakończono w lutym 2011 r. Pałac w Jodhpur udostępniany jest zwiedzającym i obok fortu Mehrangarh, jest jedną z największych atrakcji turystycznych Radźastanu.
Malowidła Stefana Norblina w pałacu maharadży w Jodhpur
W zbiorach Jodhpuru zachowały się również projekty wnętrz pałacu Umaid Bhawan, wykonane przez Stefana Norblina. Zostały one poddane zabiegom konserwatorskim przez specjalistów z Archiwum Państwowego w Olsztynie w 2008 r.
Program przedsięwzięć w Indiach w roku 2011 związanych z życiem i działalnością w okresie indyjskim Stefana Norblina, stanowił cykl imprez realizowanych w trakcie polskiego przewodnictwa w Radzie UE, w tym w ramach programu kulturalnego Polskiej Prezydencji:
1. Prezentacja wystawy „Stefan Norblin (1892-1952). Artysta Wszechstronny” („Stefan Norblin (1892-1952). Master of Many Arts”) w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli (wrzesień 2011), Narodowej Galerii Sztuki Współczesnej w New Delhi (listopad 2011 r.) i jej filii w Mumbaju (grudzień 2011 – styczeń 2012). Wystawom towarzyszył katalog wydany przez Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, w językach polskim i angielskim.
2. Premiera filmu dokumentalnego „Chitraanjali. Stefan Norblin w Indiach” („Chitraanjali. Stefan Norblin in India”). Film wyprodukowany przez Narodowy Instytut Audiowizualny i Ambasadę RP w New Delhi.
3. Prezentacja efektów prac konserwatorskich w formie kiosków multimedialnych zainstalowanych na stałe w przestrzeni muzealnej pałacu w Jodhpur (listopad 2011 r.), sfinansowanych przez MKiDN, zaprojektowanych przez Macieja i Marka Mikulskich we współpracy z Dorotą Janiszewską-Jakubiak.
4. Publikacja albumu „Stefan Norblin” pod red. prof. Anny Sieradzkiej, poświęconego twórczości artysty. Album zawiera eseje Anny Sieradzkiej, Moniki Chudzikowskiej, Agnieszki Kasprzak, Małgorzaty Reinhard-Chlandy, Józefa Stecińskiego oraz barwne i czarno-białe ilustracje, współczesne i archiwalne, ukazujące twórczość i życie artysty, wybrane i opracowane przez Dorotę Janiszewską-Jakubiak (wyd. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departament Dziedzictwa Kulturowego, Miasto Stalowa Wola, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli; Stalowa Wola 2011).
Sprowadzenie prochów Norblina i jego żony Leny Żelichowskiej
Symbolicznym zamknięciem projektu było sprowadzenie do Polski z San Francisco i pochówek odnalezionych przez Agnieszkę Kasprzak prochów Stefana Norblina i jego żony, Leny Żelichowskiej. Akcja związana z poszukiwaniem miejsca pochówku i sprowadzeniem prochów artystów do Polski sfinansowana została ze środków MKiDN. Wbrew wcześniejszym informacjom, prochy Stefana Norblina i jego żony nie zostały rozsypane nad zatoką w San Francisco, lecz były złożone na cmentarzach nieopodal tego miasta. Za zgodą syna, Andrew Norblina, przywiezione zostały do Polski.
Msza żałobna odbyła się 12 października 2012 r. w kościele pw. św. Karola Boromeusza. Urny spoczęły w rodzinnym grobowcu Norblinów na Starych Powązkach. Tego samego dnia na warszawskich Bielanach, przy ul. Gdańskiej, w parku Stawy Kellera – w miejscu, gdzie Stefan budował swój dom, nazwany Kaskadą – odsłonięto, ufundowaną przez władze dzielnicy, pamiątkową tablicę. Wieczorem odbył się wernisaż wystawy w Muzeum Plakatu w Wilanowie, pod patronatem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Sztuka poza czasem. Stefan Norblin (1892-1952). Zaprezentowano obrazy i prace ze zbiorów polskich, z podkreśleniem roli plakatu, a także kolekcję amerykańską z San Francisco, własność Polish Arts and Culture Foundation.
Projekt konserwacji spuścizny artystycznej Stefana Norblina w Indiach jest kontynuowany w pałacu w Morwi (Morbi).
Źródło: MKiDN
abe/mjs
