„Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek Biblioteki +Kultury+”. Fot. Agnieszka Będkowska/WBP
Jerzemu Giedroyciowi oraz założonej przez niego paryskiej „Kulturze” jest poświęcona wystawa, którą od czwartku można oglądać w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie. W tym roku przypada 70. rocznica powstania Instytutu Literackiego.
„Dzieło Jerzego Giedroycia jest cały czas aktualne i należy przypominać o książkach wydawanych, o myśli politycznej, o wartościach, zasadach, którymi kierował się Jerzy Giedroyc” – powiedziała PAP kuratorka wystawy Małgorzata Ptasińska.
Organizatorzy ekspozycji zwracają uwagę przede wszystkim na dorobek serii wydawniczej Biblioteka „Kultury”, jednej z najważniejszych kolekcji w dziejach kultury polskiej po II wojnie światowej. Pierwsze tomy ukazały się na początku 1953 r., należały do nich m.in.: „Trans-Atlantyk" Witolda Gombrowicza, „1984" George Orwella i „Zniewolony umysł" Czesława Miłosza.
W Bibliotece „Kultury” były wydane dzieła pisarzy zarówno krajowych, zza żelaznej kurtyny tj. polskich, rosyjskich, ukraińskich, jugosłowiańskich, jak również zachodnich. Seria charakteryzowała się szerokim zakresem tematycznym, począwszy od książek historycznych, socjologicznych, politologicznych, a zakończywszy na literaturze pięknej. Dzięki serii ponownie zyskały na znaczeniu takie gatunki jak esej czy dziennik.
Jak opisywała kuratorka, Biblioteka „Kultury” stała się miejscem, w którym nie obowiązywały nakazy cenzora, a granice wyznaczał wysoki poziom dzieła. Autorzy serii stanowili poczet wybitnych pisarzy i intelektualistów – byli to m.in.: Raymond Aron, Andrzej Bobkowski, James Burnham, Albert Camus, Józef Czapski, Maria Danilewicz Zielińska, Witold Gombrowicz, Zygmunt Haupt, Gustaw Herling-Grudziński, Marek Hłasko, Arthur Koestler, Józef Mackiewicz, Czesław Miłosz, Borys Pasternak, Jerzy Stempowski, Andriej Siniawski, Aleksander Sołżenicyn, Stanisław Vincenz, Kazimierz Wierzyński, Józef Wittlin.
Wystawa składa się z 26 plansz, na których całość materiału pokazano w układzie chronologiczno-problemowym. Nazwy plansz zostały zaczerpnięte z tytułów książek wydanych w Bibliotece „Kultury” i symbolizują najważniejsze okresy w działalności wydawniczej Giedroycia i Instytutu Literackiego.
Plansze zawierają cytaty najważniejszych wypowiedzi Redaktora, dzięki czemu staje się on narratorem opowieści o swojej pracy, linii politycznej i książkach wydawanych przez Instytut w latach 1946-2000.
„Wystawa najpełniej pokazuje, iż za sprawą instynktu redaktorskiego Jerzego Giedroycia tomy Biblioteki +Kultury+ z charakterystyczną jońską kolumną wpisały się na trwałe w kanon literatury polskiej i lektur polskich. Dzięki Redaktora +pracy u podstaw+ Instytut Literacki stał się ośrodkiem myślenia o sprawach Polski, wpływającym zarówno na opinię publiczną w kraju, na emigracji, w bloku wschodnim, jak i na Zachodzie" - wyjaśniła kuratorka.
Materiał ilustracyjny na wystawie pochodzi głównie z archiwum Instytutu Literackiego i w znacznej mierze jest pierwszy raz prezentowany szerokiemu odbiorcy.
Wystawa ma cztery wersje językowe. W Krakowie ekspozycja jest dla polskiego odbiorcy. Obecnie ta sama wystawa jest prezentowana w Kijowie w języku ukraińskim. Wersję francuską pokazują ośrodki akademickie we Francji. Wkrótce wersja angielska zostanie udostępniona w Londynie.
W Krakowie wystawa „Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek Biblioteki +Kultury+” czynna będzie do końca października.
Głównym organizatorem wystawy jest Fundacja Kultury Paryskiej.
Jerzy Giedroyc urodził się w 1906 r. w Mińsku Litewskim. Studiował prawo i historię na Uniwersytecie Warszawskim. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Rumunii, był kierownikiem wydziału polskiego przy poselstwie chilijskim w Bukareszcie. W marcu 1941 r. zgłosił się do służby wojskowej i wyjechał do Palestyny, walczył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich, uczestniczył w kampanii libijskiej i walkach w Tobruku.
W marcu 1946 r. wraz z Józefem Czapskim, Gustawem Herlingiem-Grudzińskim oraz Zofią i Zygmuntem Hertzami założył w Rzymie Instytut Literacki. W lipcu 1947 r. opublikowali pierwszy numer "Kultury", wówczas kwartalnika. W październiku tego samego roku Instytut Literacki przeniósł swoją siedzibę pod Paryż, do Maisons-Laffitte.
W okresie PRL ośrodek pełnił funkcję nieoficjalnej ambasady niepodległej Polski. Giedroyc już w 1949 r. razem ze swym zespołem wysunął koncepcję ułożenia sobie przez Polskę dobrych stosunków z bezpośrednimi sąsiadami na Wschodzie, bez roszczeń terytorialnych i bez prób - w razie zmiany sytuacji - ułożenia się z Kremlem ponad głowami Litwinów, Ukraińców i Białorusinów.
Po 1989 r. Giedroyc, mimo zaproszeń, nie przyjechał do Polski. Zmarł w nocy z 14 na 15 września 2000 r. (PAP)
bko/ agz/
