Aleksandra Sekuła, autorka "Sylwetki ideowej Zygmunta Krasińskiego" podjęła się skomplikowanego zadania, skategoryzowania i opisu dojrzewającego w ukształtowaną formułę konserwatyzmu narodowego wieszcza, budującego swoisty dystans do dwu pozostałych, zwłaszcza Mickiewicza. Droga samego Krasińskiego była zawiła, a wpisanie go zarówno w kontekst wydarzeń historycznych i osobistych doświadczeń z jednej strony, zaś w krąg doświadczenia intelektualnego, cywilizacyjnego z drugiej, nie ułatwiały ocen i wyborów. Krasiński sam ani politykiem, ani urzędnikiem, ani też dyplomatą – do czego miał być szczególnie predystynowany – nie został. Silnie osadzony w klasycznym kręgu kulturowym musiał go przekraczać i drążyć, tak wnikając w głąb, jak i wyprzedzając i rozszerzając swą artystyczną wizją, choć sam wyznaczał stopniowo linie dystansu i budował trwałe punkty oparcia.
Aleksandra Sekuła analizuje całą twórczość Krasińskiego, pisma wszystkie próbując wydobyć z nich zręby politycznej doktryny, posługując się nowoczesnymi metodami i kategoriami badawczymi, porządkuje w ten sposób przesłanie ideowe. Nie we wszystkich kategoriach przymierzanych do poety da się pomieścić jego przesłanie, a obrazowanie nie zawsze jest jednoznaczne, choć na ogół przez odbiorców odczytywane współbrzmiąco.
Trudność jest tym większa, że Aleksandra Sekuła stara się przedstawić proces ideowego dojrzewania i formowania się poglądów. Proces ze swej natury dynamiczny zakłada w drodze pewne niespójności i nawroty. Nie ma więc niczego dziwnego w fakcie, że mesjanistyczne i konfrontowane politycznie zmagania z katolicyzmem czynią Krasińskiego w konkluzji wzorcem polskiego katolika. Zanim jednak do takiej postawy dorośnie musi zmierzyć najpierw swoje młodzieńcze doświadczenia, przemyślenia i emocje z miejscem mu przeznaczonym w świecie, które nieco się różni od porywów serca, ale i komplikuje poczucie przynależności i identyfikacji.
Autorka analizuje postawę Zygmunta Krasińskiego poprzez trzy splatające się wątki tj. nowożytny patriotyzm, konserwatyzm z piętnem polskiej historii i religijność. Ze względu na różnorodność materii gdy idzie o charakter poszczególnych wypowiedzi, gatunków, stylów, adresatów, kontekstów, także metody analiz i porównań zaczerpnięte zostały z kilku nauk: o literaturze, historii, filozofii, teologii, socjologii. To "poszatkowanie" nie czyni jednak całej sylwetki wieszcza bardziej spójnym obrazem. Sam układ chronologiczny byłby porządkujący, gdyby kierować się wypadkami życiowymi wieszcza, ale jego twórczość przesycona jest pasmem powrotów i przewartościowań i nie są wyzute z tego ciągu także listy, choć inaczej formułowane.
Dużo uwagi poświęca Sekuła młodzieńczej twórczości, emocjom i rozczarowaniom Krasińskiego, który odseparowany od udziału w powstaniu listopadowym, oderwany od zrywów zbrojnych, a jednocześnie zdystansowany od ojca pozostającego w szacunku do panującego, a wrogiego zarazem sprawcy narodowej dramy, do ojca, który ukazuje mu świat porządku, ale skażony obcymi wpływami, Zygmunta Krasińskiego, który całe życie będzie budował okopy, w których zechce zgromadzić i ocalić to co bezwarunkowo wartościowe.
Autorka zarzuca Krasińskiemu skłonność do uproszczeń, niekiedy nawet do kiczu, zasklepiania się w stereotypie itp. słabości. Twórca jednak z czasem i z dorastaniem wyodrębnia w historii, zwłaszcza w historii polski czy w polskości samej, to co trwałe i niepodważalne, od tego co przejściowe, gwałtowne, wyniszczające. Słusznie jednak analizuje jego długie zmagania ze słabościami we własnej historii.
We wczesnych utworach, ale także jeszcze w "Irydionie", Sekuła wyodrębnia pierwotne instynkty i elementarne zobowiązania wobec własnej społeczności czyli kierowanie się nienawiścią i zemstą. Stopniowo obrastają one uzasadnieniem patriotycznym i kreacją obrazu wroga – ciemnej strony mocy, którą uosabia coraz dobitniej Rosja z całą jej filozofią Wschodu. Walka z tym złem wcielonym, w wielu utworach, przekracza ziemską przestrzeń, toteż w doczesnej perspektywie jest skazana na porażkę. Rosja – Wschód, to przestrzeń w której kłębią się demony rewolucji, zdrady, kłamstwa, wszelakich niegodziwości i wypaczenia duchowego. Autorka rozróżnia jednak w samej myśli politycznej wieszcza doktrynę wewnętrzną, nakierowaną na Polaków i doktrynę zewnętrzną skierowaną do Europejczyków.
Interesująca wydaje się analiza porównawcza dwu mesjanizmów zaprezentowanych przez dwu wieszczów czyli Mickiewicza i Krasińskiego przy okazji prezentacji najważniejszego dramatu bohatera "Nie-Boskiej komedii".
Krasiński, który przez długi czas był Mickiewiczem zafascynowany, a następnie przeżył swoiste rozczarowanie, musiał doprowadzić w końcu do dojrzałej polemiki, ujętej w formie artystycznej, bo nie tylko o politykę, lecz również o kształt duszy i podział przestrzeni sceny chodziło.
Zawód prawdziwy spadł na Krasińskiego w okresie Wiosny Ludów. Wówczas to ujrzał w Mickiewiczu „Czerwonego” spiskowca uwiarygadniającego słowiańskie mity, wodza legionu prowadzącego na zniszczenie podstaw własnego siedliska.
Po spotkaniach z Mickiewiczem ujrzał w nim groźnego przeciwnika, który ulega pokusom tyranii i rewolucjonizmu, jednym słowem „zmoskaleniu” czyli podstawowym cechom wroga, daje się omamić. Krasińskiego cechuje pesymizm podszyty katastroficznymi wizjami w perspektywie doczesnej.
Konserwatyzm Zygmunta Krasińskiego był odmienny od konserwatyzmu jego ojca. Podobieństw upatruje autorka z takimi myślicielami jak Edmund Burke, Joseph de Maistre, Louis de Bonald. Szczególnie zwraca uwagę rola Kościoła porządkującego życie zbiorowe, dająca gwarancję ładu, ale także eksponowana idea chiliastyczna. Niszczycielska rola rewolucji służąca jedynie zamianie społecznych ról był podobnie ujmowana przez Burke’a. Problemem dla konserwatywnego Krasińskiego był czas rozbiorów, w którym przyszło mu żyć i na tym tle pojawia się jego rozbieżność z postawą ojca w kwestii uznania cara za legalnego polskiego władcę. Autorka rozwija ten wątek wspomagając się osobistymi kontaktami Krasińskiego uwzględniając myśl konserwatywną w sprawie polskiej.
Książka uwzględnia szerokie spektrum badań nad twórczością i myślą Zygmunta Krasińskiego w kontekście epoki, ale i osobistych doświadczeń.
Aleksandra Sekuła "Sylwetka ideowa Zygmunta Krasińskiego. Dylematy i meandry polskiej myśli konserwatywnej" Warszawa 2015
Małgorzata Bartyzel
Źródło: MHP
