Wystawa „Przemysłowy Radom. Rozwój przemysłu w Radomiu w XX wieku”
Rozwój gospodarczy Radomia w XX w. można prześledzić na wystawie, która od piątku czynna jest w Archiwum Państwowym w Radomiu. Ekspozycja przybliża historię radomskich fabryk, znanych m.in. z produkcji broni, wyrobów skórzanych i tytoniowych oraz telefonów.
Struktura wystawy „Przemysłowy Radom. Rozwój przemysłu w Radomiu w XX wieku” podporządkowana została poszczególnym gałęziom przemysłu, funkcjonującym w dawnym Radomiu.
„Pokazujemy jak powstawały zakłady, jakie przeobrażenia przechodziły, jak radziły sobie w zmieniających się warunkach historycznych” - mówiła na otwarciu wystawy jedna z jej autorek, Aleksandra Nosowska. „Ekspozycja ukazuje, w jakich warunkach pracowali robotnicy, jakie mieli przywileje, a także m.in., jakie formy działalności społeczno-kulturalnej zapewniały im zakłady pracy” - dodała druga z kuratorek, Ewelina Majsterek.
Ważnym elementem wystawy są oryginały materiałów archiwalnych pochodzących z miejscowych zakładów. Są wśród nich m.in. legitymacje pracowników Fabryki Broni (obecnego „Łucznika”), katalogi obuwia zakładów „Radoskór”, foldery reklamowe maszyn do szycia i pisania produkowane przez Zakłady Metalowe Łucznik-Predom, a także foldery z aparatami telefonicznymi Radomskiej Wytwórni Telefonów.
Na wystawie prezentowane są reklamy firm i produktów wytwarzanych w Radomiu, np. Browaru Saskiego, Fabryki Garbarskiej i Cegielni Parowej Samuela Adlera, Fabryki „Marywil”.
Początki wytwórczości przemysłowej w XIX w. w Radomiu, związane są z garbarstwem. Za pioniera na tym gruncie uznawany jest Fryderyk August Schnierstein - założyciel pierwszej w tym mieście (1818 r.) fabryki garbarskiej. W 1854 r., przybyły z Nadrenii Ludwik Karsch, zastosował w swojej garbarni pierwszą w Radomiu maszynę parową. Oprócz fabryk Karscha i Schniersteina (przejętej w latach 50. XIX wieku przez Karola Frohlicha – garbarza z Warszawy), w Radomiu istniało jeszcze kilkanaście mniejszych garbarni. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej działało w mieście 36 z nich, zatrudniały 1,3 tys. osób. Drugą wojnę światową przetrwało tylko 18 z ponad 30 przedwojennych radomskich garbarni.
W dwudziestoleciu międzywojennym w Radomiu założono fabryki, które po drugiej wojnie światowej, już jako przedsiębiorstwa państwowe, dały podstawy do rozwoju dużych zakładów przemysłowych. Duży wpływ na rozwój przemysłu w latach 30. XX wieku miało utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego, w zasięgu którego znalazł się Radom.
Pod koniec XIX w. w Radomiu zaczęły powstawać nowe zakłady w innych branżach, w tym także te z kapitałem zagranicznym, np. Fabryka „Marywil”, zajmująca się produkcją wyrobów szamotowych i kamionkowych.
W dwudziestoleciu międzywojennym w Radomiu założono fabryki, które po drugiej wojnie światowej, już jako przedsiębiorstwa państwowe, dały podstawy do rozwoju dużych zakładów przemysłowych. W 1923 r. roku powstała Wytwórnia Papierosów, podległa Polskiemu Monopolowi Tytoniowemu w Warszawie, późniejsza słynna „tytoniówka”. W 1927 r. w Radomiu rozpoczęła działalność Fabryka Broni (powojenne Zakłady Metalowe im. gen. Waltera, obecnie „Łucznik”), produkująca legendarne już pistolety VIS czy karabiny Mauser.
W latach 30. XX. - dzięki staraniom ówczesnego prezydenta miasta Józefa Grzecznarowskiego - otworzono fabrykę telefonów Ericsson (po wojnie - Radomska Wytwórnia Telefonów RWT), a także fabrykę obuwia Bata (późniejszy „Radoskór”).
Duży wpływ na rozwój przemysłu w latach 30. XX wieku miało utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego, w zasięgu którego znalazł się Radom.
Druga wojna światowa doprowadziła do upadku wielu fabryk, zwłaszcza tych, których produkcja nie była związana z potrzebami wojennymi.
Okres PRL to czas rozkwitu wielkich państwowych zakładów przemysłowych, które rozpoczęły działalność jeszcze przed wojną, a ich produkcja nie tylko zaspokajała potrzeby krajowe, ale także szła na eksport głównie do ZSRR i krajów bloku wschodniego.
Gospodarczy rozwój Radomia został zahamowany po proteście robotniczym w czerwcu 1976 r. Wiele z wielkich radomskich zakładów np. RWT czy „Radoskór” nie przetrwało transformacji lat 90. i konfrontacji z wolnym rynkiem.
Wystawę w Archiwum Państwowym w Radomiu można oglądać do końca marca 2017 r.(PAP)
ilp/ mow/
