Gmach Sejmu. Fot. PAP/P. Brzeziński
Bardziej efektywne i szybsze odzyskiwanie bezprawnie utraconych dóbr kultury zakłada rządowy projekt ustawy, którego pierwsze czytanie odbyło się w środę w Sejmie. Ustawa ma też zwiększyć bezpieczeństwo prawne dóbr kultury w wypadku kradzieży lub przywłaszczenia.
Po dyskusji projekt ustawy został skierowany do dalszych prac w Komisji Kultury i Środków Przekazu.
Projekt ustawy o restytucji narodowych dóbr kultury, został przygotowany przez ministerstwo kultury i dziedzictwa narodowego. Implementuje on do polskiego ustawodawstwa dyrektywę UE dotyczącą zwrotu dóbr kultury, wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Celem dyrektywy jest ochrona integralności dziedzictwa kulturowego każdego z państw UE przez ułatwienie im dochodzenia zwrotu dóbr kultury, nielegalnie wyprowadzonych z ich krajów.
Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdaleny Gawin prezentując projekt ustawy, powiedziała, że wprowadza ona "kluczowy termin na gruncie prawnym: narodowych dóbr kultury, którego do tej pory nie wprowadzono do ustawodawstwa polskiego". Zaznaczyła, że projektowana ustawa ma służyć przede wszystkim złagodzeniu skutków grabieży polskich dóbr kultury podczas II wojny światowej, ponieważ "nie możemy całkowicie cofnąć jej skutków".
Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdaleny Gawin prezentując projekt ustawy, powiedziała, że wprowadza ona "kluczowy termin na gruncie prawnym: narodowych dóbr kultury, którego do tej pory nie wprowadzono do ustawodawstwa polskiego".
Gawin zaznaczyła, że projektowana ustawa ma służyć przede wszystkim złagodzeniu skutków grabieży polskich dóbr kultury podczas II wojny światowej, ponieważ "nie możemy całkowicie cofnąć jej skutków".
Wiceminister kultury poinformowała także, że prowadzony przez ministerstwo kultury jedyny ogólnopolski rejestr ruchomych dóbr kultury obejmuje dwadzieścia trzy działy, w tym: malarstwo, rzeźbę, grafikę, meble, tkaniny, porcelanę, szkło, złotnictwo, militaria, zbiory numizmatyczne i archeologiczne. Do chwili obecnej wpisano już do niego ponad 63 tys. pozycji. Dużą część zarejestrowanych strat stanowi malarstwo. Poszukiwanych jest prawie 7 tys. obrazów polskich twórców w tym obrazy Aleksandra Gierymskiego, Jana Matejki, Jacka Malczewskiego. Wśród twórców dzieł malarstwa obcego pojawiają się nazwiska takie jak: Rubens, Rembrandt czy Duerer.
"Tylko w ostatnich 5 latach dzięki staraniom MKiDN do kraju powróciło 341 cennych obiektów, których łączna wartość wynosi ponad 8 mln zł" - podkreśliła.
Pytana przez posłów, ile jest spraw prowadzonych na terenie Federacji Rosyjskiej w związku z odzyskiwaniem dóbr kultury, odpowiedziała: "łącznie w latach 2004-2014 do strony rosyjskiej skierowano 20 wniosków restytucyjnych opracowanych przez MKiDN - bez większej reakcji. Obecnie trwa opracowywanie kolejnych 7 wniosków restytucyjnych - obrazów, które przed wojną należały do Polski".
Gawin na pytanie, czy projektowana ustawa dotyczy też dzieł sztuki skradzionych prywatnym właścicielom, odpowiedziała: "Oczywiście, że tak".
Obecnie polskie prawo nie zawiera przepisów regulujących sprawy restytucji dóbr kultury. W takich przypadkach wykorzystuje się uregulowania z prawa cywilnego dotyczące ochrony własności, nie są one jednak dostosowane do specyfiki tego typu postępowań. Ponadto Polska nadal ma poważne problemy z odzyskiwaniem dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej.
"Ministerstwo kultury jak najbardziej pomaga także w odzyskiwaniu tych dóbr kultury, które zostały skradzione osobom prywatnym" - podkreśliła wiceminister.
Obecnie polskie prawo nie zawiera przepisów regulujących sprawy restytucji dóbr kultury. W takich przypadkach wykorzystuje się uregulowania z prawa cywilnego dotyczące ochrony własności, nie są one jednak dostosowane do specyfiki tego typu postępowań. Ponadto Polska nadal ma poważne problemy z odzyskiwaniem dóbr kultury utraconych w wyniku II wojny światowej.
Projekt ustawy definiuje "dobro kultury" jako zabytek i rzecz ruchomą niebędącą zabytkiem, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na ich wartość artystyczną, historyczną bądź naukową, lub ze względu na ich znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego. Regulacje ustawowe dotyczą zatem dóbr kultury obejmujących zabytki i dobra kultury, które takiego statusu nie mają (niezabytkowe dobra kultury) – przy czym chodzi wyłącznie o dobra kultury o charakterze materialnym.
W praktyce oznacza to, że chronione będą także muzealia (niebędące zabytkami) wpisane do inwentarza w muzeum będącego instytucją kultury oraz materiały biblioteczne należące do narodowego zasobu bibliotecznego. Ograniczeniami wywozowymi zostaną, więc objęte także np. niechronione dotąd zbiory sztuki współczesnej, które często są bardzo cenne.
Projekt ustawy zawiera również regulacje odnoszące się do narodowych dóbr kultury Polski, należących do zbiorów publicznych. W projekcie zdefiniowano pojęcie "zbiorów publicznych", zostały one objęte szczególnymi regulacjami ochronnymi. Chodzi o wydłużenie do 75 lat czasu, gdy może zostać wszczęte postępowanie o ich zwrot (w przypadku pozostałych narodowych dóbr kultury jest to 30 lat).
Zgodnie z projektem ustawy, za restytucję dóbr kultury będzie odpowiedzialny minister kultury i dziedzictwa narodowego. Ma on podejmować działania – w kraju i za granicą – mające na celu odzyskanie utraconego dobra kultury. W projekcie określono też przypadki, gdy minister będzie miał obowiązek z urzędu zająć się sprawą zwrotu mienia (chodzi o zabytki wywiezione na stałe za granicę). Minister będzie też współpracował z odpowiednimi instytucjami państw unijnych oraz wspierał prowadzenie wzajemnych konsultacji w sprawach zwrotu dóbr kultury na terytorium Unii Europejskiej. W efekcie Polska będzie mogła korzystać z procedury uproszczonej restytucji polskich narodowych dóbr kultury, ustanowionej w prawie UE.
Projekt określa też zasady postępowania ws. zwrotu z państwa UE narodowych dóbr kultury Polski, wyprowadzonych z naszego kraju z naruszeniem prawa. Projekt zawiera przepisy dotyczące postępowania ws. zwrotu z Polski dóbr kultury, wyprowadzonych bezprawnie z państwa Unii Europejskiej. W projektowanej ustawie jest też rozdział poświęcony zwrotowi z Polski dóbr kultury, wywiezionych z naruszeniem prawa z państw innych niż unijne.
W projektowanej ustawie zapisano także przepisy karne odnoszące się przede wszystkim do zachowań polegających na utrudnianiu postępowania o zwrot zagranicznego narodowego dobra kultury, np. przez zatajanie i podawanie nieprawdziwych informacji na temat jego przechowywania. W takiej sytuacji sprawca będzie podlegał karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a w przypadku sprawy mniejszej wagi – wymierzana będzie kara grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do jednego roku. Ponadto sąd będzie mógł orzec nawiązkę na wskazany cel społeczny, związany z opieką nad zabytkami.
W projekcie znalazły się też przepisy usprawniające postępowanie dotyczące nakazania zwrotu dóbr kultury na terytorium państwa unijnego, oraz eliminujące dotychczasowe luki i niejasności prawne. Przewidziano także regulacje prawne służące zabezpieczeniu odnalezionego dobra kultury. Rozszerzono także obowiązek uzyskiwania pozwoleń na wywóz za granicę niektórych dóbr kultury niebędących zabytkami; określono ogólne zasady postępowania z dobrami kultury, wyprowadzonymi z Polski z naruszeniem prawa, po ich zwrocie. W projekcie zobowiązano podmioty gospodarcze (firmy i osoby fizyczne) zajmujące się obrotem dobrami kultury do prowadzenia ksiąg w celu ewidencjonowania tych dóbr oraz ekspertyz przez nie wystawianych.
Ustawa miałaby wejść w życie po 14 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. (PAP)
ksi/ pat/
