100 złotych, Rzeczpospolita Polska, autor: Józef Mehoffer, 1934 (rewers). Źródło: Muzeum Lubelskie
Bilety skarbowe insurekcji kościuszkowskiej, kasowe bilety Księstwa Warszawskiego, banknoty emitowane na emigracji – to niektóre z zabytków zgromadzonych na wystawie „Polski pieniądz papierowy 1794-1994”, otwartej w czwartek w Muzeum Lubelskim.
Na wystawie zgromadzono ponad 300 różnych eksponatów, które, zaprezentowane w porządku chronologicznym, pokazują 200-letnią historię polskiego pieniądza papierowego - od jej początków, czyli emisji biletów skarbowych insurekcji kościuszkowskiej z 1794 r., aż do denominacji złotówki w 1995 r.
„Wystawa została tak przygotowana, aby pełniła funkcję edukacyjną, aby ktoś, kto nie jest specjalistą, mógł się po niej swobodnie poruszać” – powiedział autor wystawy Tomasz Markiewicz z Muzeum Lubelskiego.
Przypomniał, że w Europie pierwsze pieniądze papierowe powstały w Szwecji w pierwszej połowie XVII w., a w Polsce pojawiły się w końcu XVIII w., w czasie powstania kościuszkowskiego, kiedy emitowano bilety skarbowe. „Bilety skarbowe insurekcji kościuszkowskiej są najstarszym polskim pieniądzem papierowym. Na wystawie zaprezentowany jest ich komplet” - dodał Markiewicz.
Bilety skarbowe insurekcji kościuszkowskiej wprowadzono do obiegu w 1794 r. Po upadku powstania straciły one ważność, pozostały pamiątkami po zrywie narodowym. Podobny los podzieliły emisje kolejnych polskich papierowych pieniędzy - bilety kasowe Księstwa Warszawskiego (1807-1815). Na wystawie również zaprezentowano ich komplet - o nominałach 1, 2 i 5 talarów. Bilety te straciły ważność po klęsce Napoleona i zajęciu Księstwa przez wojska rosyjskie.
W Europie pierwsze pieniądze papierowe powstały w Szwecji w pierwszej połowie XVII w., a w Polsce pojawiły się w końcu XVIII w., w czasie powstania kościuszkowskiego, kiedy emitowano bilety skarbowe. „Bilety skarbowe insurekcji kościuszkowskiej są najstarszym polskim pieniądzem papierowym. Na wystawie zaprezentowany jest ich komplet” - powiedział autor wystawy Tomasz Markiewicz z Muzeum Lubelskiego.
W XIX w. w państwach europejskich emisję pieniędzy przejmowały banki centralne. Na wystawie eksponowane są m.in. wydrukowane w Petersburgu bilety kasowe z datą 1824, a wprowadzane do obiegu po powstaniu Banku Polskiego w 1828 r. (w okresie Królestwa Polskiego). Jak tłumaczył Markiewicz, wprowadzane do obiegu pieniądze papierowe miały wtedy pokrycie w zgromadzonych w bankach zasobach kruszców, a ich wymianę na monety przerwał wybuch I wojny światowej.
Na wystawie oglądać można też marki polskie emitowane w czasie I wojny światowej przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową, ustanowioną przez władze niemieckie w Generalnym Gubernatorstwie Warszawskim.
W osobnych gablotach prezentowane są także papierowe pieniądze zastępcze, które były uzupełnieniem oficjalnych emisji w czasach niedoboru banknotów i monet, zwłaszcza w drugiej połowie XIX w. i w okresie I wojny światowej.
Są też pieniądze z okresu II Rzeczpospolitej (1918-39), czyli marki polskie Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. Prezentowane są również pieniądze z okresu okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej, a także banknoty ówczesnego Banku Polskiego na emigracji w Londynie.
Jak podkreśla Markiewicz, polski pieniądz papierowy był często nośnikiem idei i treści propagandowych m.in. na biletach insurekcji kościuszkowskiej widnieją symbole zaczerpnięte z tradycji rewolucji francuskiej, a na banknotach wprowadzanych w latach 50. XX w. umieszczano sceny odwołujące się do kultu pracy chłopów i robotników. Do zaprojektowania papierowych pieniędzy często angażowani byli wybitni artyści jak np. Jan Minheymer (1808-79), Józef Mehoffer (1869-1946), Adam Jerzy Półtawski (1881-1952).
Zabytkowe pieniądze prezentowane są na wystawie w gablotach, przy których zawieszono plansze z opisem historycznego kontekstu powstania tych pieniędzy. Eksponaty pochodzą ze zbiorów Muzeum Lubelskiego i Muzeum Narodowego w Warszawie.
Wystawę można oglądać do 25 czerwca. Mają jej towarzyszyć organizowane przez Muzeum Lubelskie zajęcia edukacyjne dla dzieci i dorosłych.(PAP)
ren/ pat/
