Zabytkowa Kopalnia Srebra w Tarnowskich Górach, która może zostać wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Fot. PAP/A. Grygiel
Kandydatura Tarnowskich Gór o wpisanie pogórniczych zabytków na listę UNESCO będzie jedną z 34, którymi podczas 41. sesji w Krakowie zajmie się Komitet Światowego Dziedzictwa. To zarazem jedyny obiekt przemysłowy wśród tych wniosków.
We wniosku o wpis Tarnowskich Gór na listę wymieniono 28 atrybutów - z podziemnymi chodnikami, sztolniami, szybami. Tym, co szczególnie wyróżnia polską kandydaturę, jest unikatowy w skali świata system gospodarowania wodami podziemnymi.
2 lipca w Krakowie rozpocznie się 41. Sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa. To jego członkowie zdecydują w głosowaniu, czy "Kopalnie ołowiu, srebra, cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach" znajdą się na prestiżowej liście UNESCO. W skład Komitetu Światowego Dziedzictwa wchodzą przedstawiciele 21 państw m.in. Polski, Angoli, Chorwacji, Kuby, Filipin, Finlandii, Kazachstanu, Korei Południowej, Kuwejtu, Libanu, Peru, Portugalii, Tanzanii i Zimbabwe. Rozpatrywane będą 34 wnioski.
"Trudno mówić o konkurencji, gdyż każda kandydatura rozpatrywana jest indywidualnie. Głosowanie nad Tarnowskimi Górami odbędzie się w niedzielę 9 lipca. Aby przedsięwzięcie się udało, na +tak+ musi zagłosować 2/3 członków Komitetu, czyli 14 państw" - wyjaśnił rzecznik Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej (SMZT) Grzegorz Rudnicki. W staraniach o wpis członkowie SMZT współpracują od lat m.in. z samorządem Tarnowskich Gór oraz Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
We wniosku do UNESCO jego autorzy wymieniają 28 obiektów, nie tylko w Tarnowskich Górach, ale też sąsiednich Zbrosławicach i Bytomiu. Są to pozostałości po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku - kopalniane wyrobiska i szyby górnicze, system odwadniania i wykorzystania wody pogórniczej oraz elementy krajobrazu kulturowego.
Początki górnictwa na ziemiach tarnogórskich sięgają końca XV wieku. Według legendy, "gorączkę srebra" na tym terenie zapoczątkował chłop Rybka, który wyorał na swym polu bryłę kruszcu. Początek XVI w. to już dynamiczny rozwój przemysłu wydobywczego. W 1526 r. książę opolski Jan II Dobry oraz margrabia Jerzy Hohenzollern-Ansbach wydali przywilej wolności górniczej, co przyczyniło się do rozwoju powstałego wówczas miasta. W 1528 r. z myślą o miejscowym górnictwie wydany został tzw. Ordunek Gorny – ustawa górnicza.
Pod koniec XVIII w. uruchomiono największą w historii tarnogórskiego górnictwa kruszcowego państwową kopalnię Fryderyk (działała od 1784 do 1912 r.) W XVIII w. sprowadzono do Tarnowskich Gór pierwszą na kontynencie europejskim maszynę parową do odwadniania wyrobisk. To właśnie na tych ziemiach rozpoczęła się industrializacja tej części Europy – przekonują autorzy wniosku.
Przez kilka stuleci na obszarze Tarnowskich Gór i okolic funkcjonowało kilka tysięcy kopalń; powstało tam ok. 20 tys. szybów i ponad 150 km podziemnych wyrobisk. Częścią tego kompleksu są dwa najbardziej znane zabytkowe obiekty Tarnowskich Gór - Zabytkowa Kopalnia Srebra oraz Sztolnia Czarnego Pstrąga. 600-metrowy fragment sztolni służącej kiedyś do odwadniania kopalni dziś turyści przepływają - pod ziemią - łodziami. To najdłuższa w Polsce podziemna trasa turystyczna pokonywana w ten sposób. Sztolnia została udostępniona turystom w 1957 r.
Z kolei Zabytkowa Kopalnia Srebra to jedyna w Polsce trasa turystyczna, wytyczona w podziemiach będących pozostałością po dawnych kopalniach rud srebra, ołowiu i cynku. Stanowi niewielki fragment dawnej kopalni Fryderyk. Do zwiedzania została udostępniona w 1976 r. Przygotowany dla zwiedzających prawie 2-kilometrowy szlak przebiega 40 m pod ziemią.
Zarówno sztolnia, jak i kopalnia są od lat na prezydenckiej liście Pomników Historii. Ponadto od listopada 2014 r. kopalnia jest tzw. punktem kotwicznym sieci Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH), skupiającego ok. 200 zabytków techniki w Europie. Obiekty te należą też do Szlaku Zabytków Techniki Woj. Śląskiego.
Wyjątkowym skarbem i jednocześnie największą atrakcją są zachowane w bardzo dobrym stanie, niemal w pełni autentyczne wyrobiska kopalniane z systemem sztolni odwadniających. Wodę z tarnogórskich wyrobisk wykorzystywano nie tylko w celach przemysłowych, ale też spożywczych, co jest unikatem w skali świata. Co więcej, zachowany zakład wodociągowy, który powstał na wyrobiskach górniczych pokazuje, jak bardzo rozwinięty był niegdyś przemysł w tej części Europy.
Podziemna woda właśnie, a dokładniej system gospodarowania nią, jest tym, co wyróżnia tarnogórskie podziemia od pogórniczych zabytków w innych miejscach. Najpierw poprzez sztolnie była odprowadzana z górniczych wyrobisk do rzek, a później tę samą wodę, naturalnie filtrowaną przez dolomit, wykorzystywano w celach spożywczych. Pierwsze wodociągi w Tarnowskich Górach powstały pod koniec XVIII wieku. Było to wówczas pionierskie rozwiązanie. Woda z tamtych terenów zasilała także inne miasta rozwijającego się górnośląskiego, przemysłowego regionu.
System wodociągowy wraz z systemem odwadniania we wniosku do UNESCO wybito jako "wyjątkową powszechną wartość" (ang. outstanding universal value). "Jest to ewenement na skalę światową; nigdzie w XIX wieku woda pogórnicza nie była dostarczana do picia" - zaznaczył Rudnicki. Dodatkowym, ważnym elementem dziedzictwa i atrakcją Tarnowskich Gór jest krajobraz pogórniczy ukształtowany na przestrzeni kilku wieków działalności wydobywczej. To m.in. ponad stuletni park miejski, w którym wzniesienia terenu to po prostu dawne zwały kopalń.
Lista światowego dziedzictwa powstała, aby zapewnić właściwą ochronę najcenniejszym przykładom dziedzictwa ludzkości. Do tej pory znajdują się na niej 1052 dobra ze 165 państw. Najwięcej obiektów wpisanych na listę znajduje się we Włoszech (51), Chinach (50), Hiszpanii (45), Francji (42) i w Niemczech (41). W Polsce jest obecnie 14 takich miejsc. To m.in. historyczne centra Krakowa i Warszawy, stare miasto w Zamościu kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, zamek krzyżacki w Malborku i Hala Stulecia we Wrocławiu. (PAP)
kon/ akp/ itm/
