„Bitwy wyklętych” Szymona Nowaka to opowieść o akcjach zbrojnych żołnierzy podziemia antykomunistycznego. Książka prezentuje kilkanaście potyczek toczonych przez polskie oddziały konspiracyjne między sierpniem 1944 roku, gdy pod Surkontami w walce z oddziałem NKWD zginał rotmistrz Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz”, a czerwcem 1946 roku, gdy oddział Franciszka Jaskulskiego „Zagończyka” zaatakował pod Zwoleniem jednostkę Armii Czerwonej.
W przystępnej, mocno zbeletryzowanej formie, autor opisuje działania zbrojne formacji polskiego podziemia niepodległościowego: starcia z oddziałami sowieckimi, jednostkami polskiego wojska „ludowego” oraz Korpusem Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W podzielonej na piętnaście rozdziałów publikacji można przeczytać m.in. o bitwie pod Kuryłówką, gdzie w maju 1945 r. z siłami NKWD walczyli żołnierze NOW ze zgrupowania kapitana Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”, a także o miejskich akcjach zbrojnych: odbiciu więźniów przetrzymywanych w więzieniach UB w Kielcach, Łowiczu, Radomiu i Radomsku, czy okolicznościach ucieczki żołnierzy podziemia niepodległościowego z obozu NKWD w Skrobowie.
Szymon Nowak przedstawia m.in. losy oddziałów porucznika Zygmunta Błażejewicza „Zygmunta”, podkomendnego sławnego majora „Łupaszki”, Antoniego Hedy „Szarego”, a także kontrowersyjne działania 3. Wileńskiej Brygady Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, dowodzonej przez kapitana Romualda Rajsa „Burego”. W książce pojawia się również postać porucznika „Nowiny”, po wojnie znanego pisarza historycznego – Pawła Jasienicy.
Szymon Nowak opisuje przebieg kolejnych potyczek oddziałów partyzanckich, ilustrując je bogato fotografiami żołnierzy niepodległościowego podziemia, ale również materiałami strony komunistycznej: zdjęciami oddziałów pacyfikujących wsie wspierające partyzantów, fotografiami operacyjnymi UB, kopiami meldunków.
Do każdego rozdziału dołączony jest prosty szkic opisywanej akcji, ułatwiający czytelnikowi orientację w topografii. W wielu przypadkach autor wychodzi poza ramy czasowe opisywanych wydarzeń, śledząc powojenne losy bohaterów swojej książki, zarówno te najtragiczniejsze, zakończone w więzieniach UB i przed plutonem egzekucyjnym, jak i te zakończone szczęśliwiej: uwolnieniem, rehabilitacją i awansem przyznanym już w wolnej, niepodległej Polsce.
„Poznanie szczegółów na temat walk polskich partyzantów, ich bitew i akcji, pozwoli lepiej zrozumieć działanie Żołnierzy Wyklętych i targające nimi sprzeczności: bić się czy nie bić? Chciałbym, by prezentowana książka skłoniła czytelnika do zgłębienia i usystematyzowania wiedzy o zawiłej historii naszej ojczyzny z lat 1944-1947” - pisze Szymon Nowak.
Szymon Nowak, „Bitwy wyklętych”, Wyd. Fronda PL, Warszawa 2016.
Andrzej Kałwa
ajk/ ls/
