Uroczystości pogrzebowe profesora Zbigniewa Osińskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Fot. PAP/T. Gzell
Teatrolog i historyk teatru prof. Zbigniew Osiński spoczął w piątek na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach. Badacz twórczości Jerzego Grotowskiego oraz autor książek i prac naukowych o tematyce teatralnej zmarł 1 stycznia w wieku 79 lat.
Zbigniewa Osińskiego żegnali w piątek m.in.: Maja Komorowska, Anna Zubrzycka, dyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu Jarosław Fret, dziekan wydziału polonistyki UW prof. Zbigniew Greń, japonistka i ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Japonii Jadwiga Rodowicz-Czechowska oraz rodzina i przyjaciele teatrologa.
Jadwiga Rodowicz-Czechowska przypomniała, że Zbigniew Osiński jeszcze w czasach studiów nawiązał kontakt z "najwybitniejszą postacią polskiego teatru Jerzym Grotowskim, którego poznał w Opolu w Teatrze 13 Rzędów". "Wszystkie swoje siły badawcze oddał Teatrowi Laboratorium będąc - jak ktoś powiedział - wybitnym biografem Jerzego Grotowskiego. Jednak prof. Osiński interesował się innymi wielkimi twórcami, m.in. Tadeuszem Kantorem, któremu poświęcił wiele swojej refleksji. Był badaczem i propagatorem wiedzy o wszelkich dokonaniach teatru związanymi z okresem wielkiej reformy" - mówiła Rodowicz-Czechowska.
Jadwiga Rodowicz-Czechowska: Wszystkie swoje siły badawcze oddał Teatrowi Laboratorium będąc - jak ktoś powiedział - wybitnym biografem Jerzego Grotowskiego. Jednak prof. Osiński interesował się innymi wielkimi twórcami, m.in. Tadeuszem Kantorem, któremu poświęcił wiele swojej refleksji. Był badaczem i propagatorem wiedzy o wszelkich dokonaniach teatru związanymi z okresem wielkiej reformy.
Dziekan wydziału polonistyki UW prof. Zbigniew Greń podkreślił, że Osiński był "wymagającym, ale życzliwym pedagogiem, cieszącym się autorytetem wśród studentów oraz kolegów". "Reprezentował prawdziwie humanistyczną, wielowymiarową osobowość. Poruszał się z biegłością na polu kultury, nauki i dydaktyki uniwersyteckiej, a jego dorobek ma wymiar środowiskowy w najszerszym możliwym znaczeniu" - ocenił prof. Greń.
"Widzę Zbyszka tak wyraźnie: chodził lekko pochylony szybkim krokiem; skupiony, uważny, ciągle miał coś do zrobienia. (...) Pamiętam przyjazdy do Opola, do Teatru 13 Rzędów, do Teatru Laboratorium... niezwykły świadek, niestrudzony badacz, interpretator całej twórczości Jerzego Grotowskiego" - wspominała zmarłego aktorka Maja Komorowska.
"Nikt tak jak ty nie umiał zrozumieć Grotowskiego: że całe nasze ciało jest pamięcią, że forma jest jak wędzidło, a proces duchowy jak zwierzę, które szarpie się na wędzidle. Dobrze rozumiał myśl Grotowskiego: że zajmujemy się sztuką, aby przekroczyć bariery, wyjść z własnych ograniczeń, zapełnić tę naszą pustkę, mozolne dźwiganie, którym to co u nas ciemne ulega prześwietleniu. (...) Zbyszku, dziękuję, że towarzyszyłeś mi już po odejściu z Teatru Laboratorium przez te wszystkie lata, przez całe moje dojrzałe życie" - mówiła Komorowska.
Prezes Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych i prodziekan Wydziału Polonistyki UW prof. Wojciech Dudzik zaznaczył, że jego wspomnienie będzie pozbawione patosu, którego Osiński "nie znosił". "Na wydziale polonistyki Zbyszek przyciągał uwagę nie tylko swoim intelektem, ale także niebanalnym - zwłaszcza na początku lat 80. - wyglądem: bujną blond fryzurą, bawełnianymi indyjskimi koszulami, niebieskimi dżinsami i torbą z jasnej skóry na ramieniu. Nie był charyzmatycznym pedagogiem na podobieństwo bohatera +Stowarzyszenia umarłych poetów+ gromadzącym wokół siebie tłumy uczniów-adoratorów. Przypadkowi słuchacze szybko odchodzili, kiedy zaczynały się prawdziwie istotne dyskusje, trudne lektury i konkretne zadania do wykonania. Potrafił skupiać wokół siebie małe grupki, przyciągać jednostki, dla których starał się być przewodnikiem i partnerem" - mówił o zmarłym prof. Dudzik.
"Kiedy zaczął się ten rok i rozdzwoniły się telefony, tylko jedna formuła pozostawała w mojej głowie i wciąż pozostaje. To formuła, którą zawarł w tytule artykułu poświęconemu Gardzienicom - miejscu, dzięki któremu odkrywałem teatr. Praktykowanie humanistyki to formuła, która najsilniej opisuje profesora. (...) Uświadamiam sobie jak wiele pierwszych rzeczy w zawodowym życiu jest związanych z jego osobą - pierwszy raz Grotowski przeczytany, pierwszy raz spotkany. Śmiem twierdzić, że większość moich dzisiejszych kolegów i większość z państwa tu obecnych spotkałem dzięki profesorowi" - powiedział dyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego Jarosław Fret.
Przedstawiciel Odin Teatret z Danii Tage Larsen podkreślił, że prof. Osiński był "szlachetnym dżentelmenem, mądrym i hojnym, z delikatnym, ale głębokim polskim poczuciem humoru". "Wsłuchiwałem się w niego kiedykolwiek przemawiał, ciesząc się najpierw jego ekspresywnością, a następnie tłumaczeniem. Gdy mówił tylko po polsku, wciąż zgadzałem się z każdym jego słowem - był bardzo przekonywujący" - zaznaczył Larsen, który następnie zaśpiewał duńską pieśń, wyjaśniając, że robi to na życzenie włoskiego reżysera teatralnego oraz założyciela Odin Teatret Eugenio Barby.
Maja Komorowska: Nikt tak jak ty nie umiał zrozumieć Grotowskiego: że całe nasze ciało jest pamięcią, że forma jest jak wędzidło, a proces duchowy jak zwierzę, które szarpie się na wędzidle. Dobrze rozumiał myśl Grotowskiego: że zajmujemy się sztuką, aby przekroczyć bariery, wyjść z własnych ograniczeń, zapełnić tę naszą pustkę, mozolne dźwiganie, którym to co u nas ciemne ulega prześwietleniu.
Zbigniew Osiński urodził się 11 maja 1939 r. w Poznaniu. Skończył polonistykę na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza; tam też uzyskał w 1966 r. tytuł doktora. Jeszcze jako student, w 1961 r., zadebiutował jako autor artykułem o inscenizacjach "Opery za trzy grosze" w Polsce międzywojennej.
W 1962 r. poznał reżysera i reformatora teatru Jerzego Grotowskiego. Ta znajomość zaowocowała szeregiem książek, wywiadów i artykułów Osińskiego o twórcy Teatru 13 Rzędów i Teatru Laboratorium. Prof. Osiński opracował program Ośrodka Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu (od 2007 r. Instytut im. Jerzego Grotowskiego - PAP), którym kierował w latach 1990-2004.
W 1970 r. przeniósł się do Warszawy. Przedmiotem jego zainteresowań i badań naukowych byli wybitni polscy reżyserzy i reformatorzy teatru, m.in.: Wilam Horzyca, Wacław Radulski, Konrad Swinarski, założyciele Reduty - Mieczysław Limanowski i Juliusz Osterwa, Irena i Tadeusz Byrscy. Współpracował i badał twórczość Teatru Ósmego Dnia i Ośrodka Praktyk Teatralnych "Gardzienice". Publikował o nich recenzje, szkice; był edytorem ich tekstów i korespondencji.
Osiński był także teatralnym praktykiem. Wyreżyserował "Warszawiankę" w Teatrze Ósmego Dnia w Poznaniu (prem. 8 kwietnia 1967 r.), pracował jako kierownik literacki w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (1973-77), uczestniczył w parateatralnych projektach Teatru Laboratorium oraz w wyprawach OPT "Gardzienice".
Osiński zasłynął z dorobku badawczego poświęconego twórczości Jerzego Grotowskiego. Opracował wraz z prof. Januszem Deglerem z Uniwersytetu Wrocławskiego pierwszy w Polsce zbiór tekstów Jerzego Grotowskiego "Teksty z lat 1965-1969". Przez wiele lat prowadził na temat twórczości Grotowskiego seminaria i konwersatoria ze studentami UW.
Był m.in. autorem książek i prac naukowych: "Teatr Dionizosa. Romantyzm w polskim teatrze współczesnym" (1972), "Laboratorium Grotowskiego" (1978), "Grotowski i jego Laboratorium" (1980), "Grotowski wytycza trasy" (1993), "Teatr 13 Rzędów i Teatr laboratorium 13 Rzędów" (1997), "Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty" (1998), "Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski" (2003), "Nazywał nas bratnim teatrem. Przyjaźń artystyczna Ireny i Tadeusza Byrskich z Jerzym Grotowskim" (2005). Jego publikacje były tłumaczone na kilkadziesiąt języków.
W ostatnich latach prowadził seminarium badawcze na UW dotyczące recepcji teatrów orientalnych w Polsce, w którym uczestniczyli znani polscy orientaliści, m.in. prof. Maria Krzysztof Byrski i dr Jadwiga Rodowicz. Efektem jego długoletnich zainteresowań w tym zakresie jest dwutomowa monografia "Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika. Część druga: Studia" (2008). Był też profesorem w Polsko-Japońskiej Wyższej Szkole Technik Komputerowych w Warszawie na Wydziale Kultury Japonii.
W 2000 r. otrzymał nagrodę Sekcji Krytyków Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego dla teatralnej książki roku za tom "Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty". W2015 r. uhonorowano go Złotym Medalem Gloria Artis - Zasłużony Kulturze.(PAP)
autor: Marek Sławiński
masl/ gj/ pat/
