Akademia barbórkowa zorganizowana przez Centralną Stację Ratownictwa Górniczego w Bytomiu. Fot. PAP/A. Grygiel
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, koordynujące starania o wpisanie Barbórki - święta górników - na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO, rozpoczęło konsultacje społeczne gotowego już projektu wniosku w tej sprawie. Uwagi można zgłaszać do 9 kwietnia.
Pomysł wpisania Barbórki na listę niematerialnego dziedzictwa zrodził się kilka miesięcy temu. Taki wniosek mogą złożyć wyłącznie depozytariusze, czyli ci, którzy Barbórkę celebrują, świętują i pielęgnują. To właśnie do nich zabrzańskie muzeum apelowało o relacje, nagrania, zdjęcia czy filmy, pozwalające zobrazować barbórkowe obchody na Górnym Śląsku. M.in. na tej podstawie sporządzony został projekt wniosku. W ostatnim czasie rozpoczęły się konsultacje społeczne tego dokumentu.
"Chętnych zapraszamy do zapoznania się z wnioskiem i do zgłoszenia ewentualnych uwag do 9 kwietnia br. na adres barborka@muzeumgornictwa.pl. Prosimy wziąć pod uwagę, iż wniosek jest ograniczony do 12 stron, tak że wszelkie uwagi powinny być przedstawione jasno i przejrzyście" - podali przedstawiciele muzeum.
Oprócz muzeum, zaproszenie do konsultacji i treść wniosku zamieściła też na swojej stronie internetowej największa węglowa firma - Polska Grupa Górnicza, zatrudniająca w swoich kopalniach ponad 43 tys. osób. Spółka zachęca górników do przekazania swoich opinii na temat wniosku i relacji dotyczących świętowania Barbórki.
Depozytariusze, czyli osoby świętujące Barbórkę - zarówno organizatorzy jak i uczestnicy obchodów - spotkają się 21 kwietnia w Łaźni łańcuszkowej Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Zaplanowano wówczas publiczną dyskusję nad tekstem wniosku, z udziałem osób obchodzących górnicze święto oraz specjalistów zajmujących się dziedzictwem kulturowym. Tematem spotkania będą możliwości ochrony Barbórki i jej upowszechniania.
Do wniosku zostanie dołączone porozumienie depozytariuszy - to jeden z najważniejszych element tego dokumentu, poświadczający, że Barbórka jest dla górników ważna i cenna. Chodzi o to, by treść wniosku dobrze odzwierciedlała zaangażowanie śląskiej społeczności w świętowanie Barbórki.
"Tekst wniosku, który został opracowany na podstawie konsultacji z depozytariuszami musi zostać zaakceptowany i podpisany przy jak najszerszym państwa udziale. Dzięki temu pokażemy, że Barbórka ma znaczenie dla górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku" - tłumaczą przedstawiciele Polskiej Grupy Górniczej, zachęcając górników do wyrażenia swoich opinii.
Pomysłodawcy wpisania Barbórki na listę dziedzictwa przypominają, że przypadająca 4 grudnia uroczystość świętej Barbary, patronki górników, jest świętowana w kopalniach węgla kamiennego na Górnym Śląsku od połowy XIX wieku. Każdego roku, od ponad 160 lat, społeczność górnicza celebruje Barbórkę jako wydarzenie religijne, zawodowe i rodzinne, a pamięć o Barbórce powinna być przekazywana kolejnym pokoleniom mieszkańców regionu, który wyrósł „na węglu", dzięki ciężkiej pracy górników.
"Bez względu na to, które elementy Barbórki są dzisiaj bardziej popularne od innych, wszystkie trzeba traktować jako dziedzictwo tego święta, ponieważ niezmiennie jest to dzień świąteczny górników i ich najbliższych. Jest także dziedzictwem Górnego Śląska, elementem tożsamości mieszkańców regionu" - argumentują przedstawiciele wnioskodawców.
W projekcie wniosku wskazano, że Barbórkę na Górnym Śląsku świętują górnicy kopalń węgla kamiennego oraz wspólnoty współorganizujące: właściciele, dyrekcje i zarządy kopalń węgla, duchowieństwo, górnicze związki zawodowe, stowarzyszenia, organizacje i samorządy miejscowości, gdzie istnieją lub istniały kopalnie i kooperujące z nimi firmy.
"Uczestnictwo w uroczystościach daje górnikom nie tylko poczucie wspólnoty, ale także godności zawodowej, bowiem Barbórka ma wymiar zarówno duchowy, jak i zawodowy. Charakteryzuje się więc silnymi walorami wspólnototwórczymi" - czytamy we wniosku. Jego autorzy wskazują, iż "obchody Barbórki nigdy nie wygasły, pomimo licznych zagrożeń wynikających ze ścisłego związku przemysłu z ekonomią i polityką". Barbórka ma także szersze, regionalne oraz ponadregionalne znaczenie, jako element rozpoznawalny także poza Górnym Śląskiem.
Ochrona niematerialnego dziedzictwa, jakim jest świętowanie Barbórki, zakłada gromadzenie dokumentacji obchodów (źródła archiwalne, materiały ikonograficzne, historia mówiona), prowadzenie badań naukowych, które - jak czytamy w projekcie wniosku - pozwolą nie tylko na wydanie powstałych w ich efekcie prac naukowych, ale także umożliwią wykorzystanie opracowanych źródeł do dalszych działań o charakterze popularnym i edukacyjnym. Przewiduje się szeroko zakrojoną akcję informacyjno-edukacyjną, wspierającą zachowanie barbórkowych tradycji.
Jak wskazano w projekcie wniosku, zwyczaj obchodzenia Barbórki jest praktykowany od początku XIX w. Wykształcił się na obszarze zindustrializowanej części Górnego Śląska, na którym jest pielęgnowany i podtrzymywany w formie wykształconej prawie 200 lat temu. Barbórka przypada 4 grudnia, w górnictwie jest to dzień wolny od pracy. Wielość imprez towarzyszących sprawia jednak, że świętowana jest od połowy listopada do połowy grudnia. Świętowanie Barbórki jest częścią szerszego zjawiska – kultu św. Barbary wśród górników. Jedną z jego cech są ołtarze z obrazami i figurami przedstawiającymi św. Barbarę w cechowniach kopalń węgla.
Częścią barbórkowych obchodów są m.in. koncerty i przemarsze górniczych orkiestr, okolicznościowe nabożeństwa i msze św., modlitwy i składanie kwiatów przed ołtarzami św. Barbary, uroczyste przejścia do kościołów, ceremonie honorowania jubileuszy zawodowych i akademie zakładowe, tzw. obiady jubilackie, karczmy piwne i biesiady oraz uroczystości rodzinne.
Po 1948 r. Barbórka - jako Dzień Górnika - uzyskała status święta branżowego pracowników przemysłu wydobywczego, w tym kopalin innych niż węgiel kamienny. Dzięki temu zyskała na popularności także poza Śląskiem. (PAP)
autor: Marek Błoński
mab/ hgt/
