Zasady sprawowania opieki nad grobami weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, a także m.in. wprowadzenie systemu finansowego wsparcia dla podmiotów opiekujących się takimi grobami określa ustawa, którą w piątek poparł Senat. Za ustawą głosowało 86 senatorów, nikt nie był przeciw, trzech senatorów wstrzymało się od głosu.
Wcześniej senatorowie odrzucili poprawki zgłoszone podczas komisji i dyskusji nad ustawą. Przewidywały one m.in., że po upływie 6 miesięcy od zasadniczego terminu wejścia w życie ustawy na grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, kombatantów, działaczy opozycji antykomunistycznej, a także na grobach żołnierzy innych państw walczących o niepodległość Polski umieszczane będą na odpowiedni wniosek znaki nagrobne według wzoru nadanego powszechnie obowiązującymi przepisami. Odrzucone poprawki zakładały także m.in. poszerzenie kręgu podmiotów, które mogą wystąpić o wpisanie do ewidencji grobu znajdującego się poza granicami Polski.
Jak mówił podczas procedowania ustawy o grobach weteranów walk o wolność i niepodległość Polski sprawozdawca komisji kultury senator Jerzy Fedorowicz (PO), jej celem jest m.in. określenie zasad sprawowania opieki nad tymi grobami, prowadzenie ich ewidencji oraz przyznawanie dotacji celowych i przyznawanie świadczeń pieniężnych na pokrycie kosztów sprawowania opieki nad tymi grobami.
Sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Paweł Szrot zaznaczył, że ustawa tworzy system opieki nad grobami bohaterów, którzy "z bronią w ręku walczyli o niepodległość Polski bądź sprawowali kierownictwo polityczne nad tą walką". "Tworzy się ten system przez dwa instrumenty. Jednym jest ewidencja, którą będzie prowadził IPN, drugim świadczenie pieniężne, które można będzie przyznawać zarówno osobom fizycznym opiekującym się grobami, jak i organizacjom społecznym" - opowiadał.
Jak relacjonował, do projektu zgłoszono trzy grupy poprawek - poprawki Biura Legislacyjnego, zgłoszone przez senatorów Jana Rulewskiego (PO) i Jerzego Fedorowicza. "Nie rekomenduję jednak przyjęcia żadnej z nich. Te Biura Legislacyjnego nie mają tak zasadniczego charakteru, by wstrzymywać jej bieg i zwracać do Sejmu, bo bardzo nam zależy, by ten system ruszył już 1 stycznia. Zainteresowała mnie jedna z poprawek senatora Rulewskiego, która wymaga poważnego rozważenia, jednak nie na gruncie tego przedłożenia. Chodzi o wprowadzenie instrumentu polegającego na oznaczaniu poszczególnych grobów emblematem wskazującym, że chodzi o grób weterana" - mówił Szrot.
Odnosząc się do zgłoszonej na komisji poprawki senatora Fedorowicza podkreślił, że procedowana ustawa wprowadza zabezpieczenie przeciw likwidacji grobów weteranów na dwa różne, komplementarne sposoby. "Przewiduje, że świadczenie pieniężne może być przeznaczone także na pokrycie nakładów związanych z utrzymaniem grobu. Drugi kierunek to ewidencja grobów weteranów walk o wolność i niepodległość, którą będzie tworzył IPN. Jak deklaruje Instytut rdzeń ewidencji zostanie utworzony względnie szybko, a baza będzie cały czas uzupełniana" - powiedział.
Pytany przez senatorów, dlaczego w procedowaniu nie uwzględniono propozycji środowiska kombatanckiego i "skąd pośpiech w pracach nad ustawą" zaznaczył, że rządowi zależy, by system zaczął działać jak najszybciej, a projekt zapewnia "wszystkie instrumenty ochrony tych grobów postulowane przez środowisko". Odnosząc się do głosu, że tego typu ustawę jako petycję przedkładały same środowiska kombatanckie podkreślił, że ten projekt był analizowany, jednak miał węższy zakres niż przedłożenie rządowe.
Obecnie obowiązuje ustawa z 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych. Zgodnie z nią, groby weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, traktowane jako groby prywatne, rodzinne, nie podlegają jakiemukolwiek ewidencjonowaniu, a przepisy nie przewidują systemowego wsparcia instytucji państwowych dla podmiotów sprawujących opiekę nad takimi grobami. Uchwalona w listopadzie przez Sejm ustawa ma to zmieniać.
Określa ona zasady sprawowania opieki nad grobami weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, zasady i tryb prowadzenia ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski przez Instytut Pamięci Narodowej - Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a także zasady udzielania dotacji celowych oraz przyznawania świadczeń pieniężnych na pokrycie kosztów sprawowanej opieki nad tymi grobami.
Wedle ustawy grobami weteranów walk o wolność i niepodległość Polski są groby: "osób, które walczyły o odzyskanie niepodległości Polski lub w obronie niepodległości i granic suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, biorąc udział w wojnach, działaniach zbrojnych i niepodległościowych oraz powstaniach narodowych w okresie od 1768 r. do 1963 r." oraz "funkcjonariuszy cywilnych władz powstań narodowych, administracji podziemnego Państwa Polskiego w okresie wojny 1939-1945, członków władz i Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie w latach 1939-1990, a także podziemnych niepodległościowych organizacji cywilnych w latach 1945-1956".
Ustawa zakłada: utworzenie zbiorczej ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski; wprowadzenie systemu finansowego wsparcia podmiotów sprawujących opiekę nad takimi grobami (w przypadku fundacji, stowarzyszeń, kościołów lub związków wyznaniowych, innych osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną - w formie dotacji celowej; a w przypadku osób fizycznych - w postaci świadczenia pieniężnego.
Instytucją odpowiedzialną za tworzenie ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski ma być Instytut Pamięci Narodowej. Wpis do ewidencji grobu znajdującego się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie mógł nastąpić "na wniosek osoby fizycznej, fundacji, stowarzyszenia, kościoła lub związku wyznaniowego, innej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, lub z urzędu".
W przypadku grobu weterana znajdującego się poza terytorium RP wpis "następuje na wniosek konsula Rzeczypospolitej Polskiej lub z urzędu". Wpis grobu do ewidencji będzie poprzedzony badaniem przeprowadzanym przez Prezesa IPN czy grób, którego dotyczy wniosek, spełnia kryteria uznania go za grób weterana walk o wolność i niepodległość Polski.
Ponadto w ustawie zaproponowano nałożenie na wojewodów obowiązku niezwłocznego informowania prezesa IPN o odkryciu grobu, który nie spełnia przesłanek do uznania go za grób wojenny, a który "w ocenie wojewody może być uznany za grób weterana walk o wolność i niepodległość Polski". Ustawa przewiduje także udostępnianie w Biuletynie Informacji Publicznej IPN wykazu grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski. (PAP)
autor: Anna Kondek-Dyoniziak, Daria Porycka
akn/ dap/ pat/
