Zabytkowy cmentarz katolicki przy ul. Truskawieckiej w Drohobyczu, założony w 1790 roku, to miejsce pochówku wielu osób zasłużonych dla historii miasta. Znajdują się tu groby polskie, ukraińskie i austriackie. Niektóre z nagrobków stanowią wartościowe przykłady sztuki sepulkralnej, a lektura umieszczonych na tablicach inskrypcji to wspaniała lekcja historii miasta i całego regionu.
Cmentarz katolicki w Drohobyczu
Na terenie tej nekropolii spoczywają, m.in prezydent Drohobycza Rajmund Jarosz; rajca miejski Jan Fiała; doktor Bronisław Kozłowski; burmistrz Jan Niewiadomski; bliscy pisarza Andrzeja Chciuka, autora wydanych w 1969 r. w Londynie zabawnych i wzruszających wspomnień z Drohobycza zatytułowanych „Atlantyda. Opowieść o Wielkim Księstwie Bałaku”.
W centralnej części cmentarza usytuowano kaplice grobowe Neumannów i zasłużonej dla miasta rodziny Nahlików. Zachowały się również zbiorowe mogiły ofiar NKWD z przełomu czerwca i lipca 1941 roku oraz ofiar amerykańskiego bombardowania rafinerii „Polmin” z 26 czerwca 1944 roku. Ciekawostką jest nagrobek rodziców miejscowego rzeźbiarza Ignacego Łobosa (sam artysta również spoczywa na tym cmentarzu). Za zgodą Brunona Schulza, rzeźbiarz twórczo wykorzystał projekt nagrobka rodziców pisarza z drohobyckiego cmentarza żydowskiego (obecnie na tym miejscu znajduje się osiedle mieszkalne). Niezachowaną macewę Jakuba i Henrietty Schulzów projektował sam Bruno Schulz, a wykonał Ignacy Łobos, wspomagany przez rzeźbiarza Adama Prockiego.
Chociaż nekropolia stanowi dowód bogatej historii wielokulturowego i wielonarodowego Drohobycza, od dziesięcioleci niekonserwowana, ulegała dewastacji. Nagrobki były niszczone przez czas i wandali. Bardzo wiele z nich rozbito, a poszczególne elementy konstrukcji porozrzucano wokół mogił.
Od 2012 r. Fundacja Niepodległości prowadzi systematyczne prace konserwatorskie i roboty zabezpieczające kaplice (te działania zakończone zostały w 2015 r.) oraz najbardziej zagrożone nagrobki. Działania Fundacji uzyskały wsparcie finansowe z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą” .
Kaplica Neumannów
Największa z kaplic grobowych - Neumannów - została zbudowana w drugiej połowie XIX wieku, w stylu neogotyckim. Użytkowana była przez rodzinę wielce zasłużoną dla kultury i historii polskiej. Z tego rodu wywodził się, m. in. Józef Neumann, wybitny lwowski drukarz i pierwszy prezydent Lwowa w niepodległej Polsce.
W 2012 r. rozpoczęto prace remontowo-konserwatorskie kaplicy, polegające na remoncie konstrukcji dachowej, wymianie pokrycia i tynków wewnętrznych. Zadaniem Fundacji Niepodległości stała się konieczność kontynuacji prac, w zakresie niezbędnym do przywrócenia obiektowi pełnej wartości technicznej i estetycznej.
Prace zostały zlecone miejscowemu przedsiębiorstwu budowlanemu i konserwatorowi; rozłożone były na kilka etapów. Przede wszystkim oczyszczono i osuszono krypty, udrożniono także niesprawny system wentylacyjny podziemia kaplicy. Następnie przystąpiono do konserwacji dębowego ołtarza: wzmocniona została struktura, a zachowaną w oryginale snycerkę poddano renowacji, brakujące elementy zostały uzupełnione. Ten etap zakończono rekonstrukcją tabernakulum.
W następnej kolejności wyremontowano ściany zewnętrzne. Zdemontowano zniszczoną opaskę betonową wykonując w jej miejsce nową. Zaprawą wapienną uzupełniono tynki w miejscach ubytków i odparzeń, naprawiono uszkodzone gzymsy i odtworzono sterczyny w elewacji frontowej. Elewacje pomalowane zostały w kolorze nawiązującym do poprzedniej kolorystyki. Następnie odtworzono – na podstawie zachowanych elementów – metalowe ogrodzenie. Prace zakończono uporządkowaniem otoczenia kaplicy i wykonaniem nowego wyprofilowania terenu w celu właściwego odpływu wód opadowych.
Kaplica Nahlików
W 2015 r. przeprowadzony został remont i konserwacja kaplicy grobowej Nahlików - jednego z cenniejszych zabytków miasta Drohobycza. Wybudowana w 1830 r. stanowi jedyny przykład architektury neogotyckiej w obrębie cmentarza. Zrealizowana została z wykorzystaniem charakterystycznych cech stylowych, widocznych w detalu architektonicznym i formie stolarki okiennej.
Roboty składały się z kilku etapów. Przede wszystkim zbito zawilgocone tynki wewnętrzne i zewnętrzne, osuszono ściany i położono nowe tynki wapienno-piaskowe. Całość pomalowano według opracowanego programu nowej kolorystyki. Wyremontowano więźbę dachową i poszycie. Wymieniono stolarkę okienną, drzwi poddano konserwacji. Założono nowe rynny i rury spustowe. Następnie przystąpiono do konserwacji ołtarza. Prace zakończono uporządkowaniem otoczenia kaplicy i wykonaniem nowego wyprofilowania terenu w celu właściwego odpływu wód opadowych.
***
W 2013 r. rozpoczęto prace zabezpieczające i ratunkowe nagrobków. Działania polegały przede wszystkim na odkopywaniu zasypanych konstrukcji, scalaniu rozbitych elementów, czyszczeniu i pracach murarskich. W stosunku do obiektów metalowych wykonane zostały prace konserwujące i zabezpieczające. Grobowce oczyszczono z nagromadzonych śmieci, a wejścia zabezpieczono kamiennymi lub betonowymi płytami. Ubytki odtworzono. Przy okazji uporządkowane zostało najbliższe otoczenie grobów.
Kolejne etapy prac objęły: w roku 2013 – 20 nagrobków, w 2014 – 45, w 2015 - 67 i w 2016 - 38. Łącznie staraniem Fundacji Niepodległości dotychczas przeprowadzono prace przy 170 obiektach. I chociaż jest to niewielki odsetek w stosunku do całości, efekt zaczyna być widoczny i dobrze rokuje na przyszłość. Niektórym nagrobkom, zakwalifikowanym pierwotnie jako NN, dzięki wykonanym pracom została przywrócona tożsamość. Prace przeprowadzone na cmentarzu w Drohobyczu to kolejne etapy docelowego programu obejmującego wszystkie zniszczone pomniki i nagrobki.
oprac. Piotr Mazur
Fundacja Niepodległości
abe/mjs
Zabytki kresowe - renowacja. Fundacja Niepodległości
Stanisław S. Nicieja "Moje Kresy. Cmentarz w Drohobyczu"
Wideo:
"Drohobycz. Okruchy pamięci". Fot. Piotr Then
