Konrad I Mazowiecki urodził się w 1187 lub 1188 r. Był synem najmłodszego syna Bolesława Krzywoustego, prawdopodobnie pogrobowca, Kazimierza II Sprawiedliwego. Po śmierci ojca w 1194 r. formalnie wraz z bratem objął panowanie nad dziedzicznymi księstwami: krakowskim, mazowieckim i sandomierskim. Rzeczywistą władzę sprawowali regenci – ich matka Helena, wojewoda krakowski Mikołaj Gryfita i biskup krakowski Fulko zwany Pełką.
W 1200 r. Konrad objął samodzielne rządy na Mazowszu. Dzielnica przypadła mu za sprawą konfliktu Mieszka III Starego z możnymi małopolskimi. W tym samym czasie ziemię sandomierską przejął Leszek Biały, który otrzymał również zapewnienie, że przejmie tron krakowski po śmierci Mieszka III. Gdy w 1202 r. zmarł ostatni z synów Bolesława Krzywoustego, Konrad powiększył swoją dzielnicę, opanowując Kujawy. W 1206 r. jego starszy brat Leszek Biały objął tron krakowski. Był ostatnim księciem zwierzchnim, którego pozycję uznawali pozostali władcy dzielnic podzielonego kraju.
Pierwsze lata panowania Konrada Mazowieckiego
W początkach panowania Konrad aktywnie wspierał działania swojego brata. W 1205 r. wspólnie walczyli w bitwie pod Zawichostem. W starciu zginął książę Roman Halicki. Zwycięstwo umożliwiło Leszkowi Białemu ekspansję w kierunku Grodów Czerwieńskich. Dzięki wsparciu swojego brata książę Konrad ożenił się z Agafią, córką księcia nowogrodzko-siewierskiego. Małżeństwo doczekało się kilkunastu dzieci. Wśród nich było trzech władców dzielnicowych oraz liczne córki wydawane za książąt piastowskich lub władców ruskich. W 1217 r. Konrad popadł w konflikt z wojewodą Krystynem. Niepokorny urzędnik został oślepiony i zamordowany.
W kolejnych latach panowania zainteresowania Konrada Mazowieckiego koncentrowały się wokół kwestii zabezpieczenia granic jego władztwa przed najazdami Prusów, Jaćwingów i Litwinów. Na początku lat dwudziestych Mazowsze dotknęły trzy wielkie najazdy Prusów. W 1223 r. wspólna wyprawa książąt piastowskich odzyskała ziemię chełmińską.
Konrad Mazowiecki i Krzyżacy
Jednym ze sposobów obrony pogranicza stały się nadania ziemskie dla zakonów rycerskich, których zadaniem miała być walka z poganami. W ziemi dobrzyńskiej powstał zakon Pruskich Rycerzy Chrystusowych. W 1230 r. Konrad nadał im tę część swojego władztwa. W tym samym czasie prowadził rozmowy z poszukującym swojej nowej siedziby Zakonem Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. W 1228 r. przybyli do ziemi chełmińskiej pierwsi rycerze krzyżaccy. Pięć lat później zakon połączył się z Pruskimi Rycerzami Chrystusowymi. Rozpoczął się trwający do końca stulecia proces podboju Prus i budowania niezależnego państwa krzyżackiego. W 1235 r. Krzyżacy zwrócili władcy Mazowsza ziemię dobrzyńską. W 1238 r. Konrad popadł w pierwszy konflikt zbrojny z zakonem, którego przedmiotem była ziemia lubawska. W kolejnych latach stosunki władców piastowskich Krzyżakami układały się poprawnie.
Konrad Mazowiecki i zamach w Gąsawie
Po śmierci Leszka Białego w zamachu zorganizowanym w 1227 r. w Gąsawie Konrad Mazowiecki postanowił opanować Małopolskę. Toczył wojnę z Władysławem Laskonogim, uwięził również Henryka Brodatego. Uwolnił go po interwencji jego żony, znanej z pobożności Jadwigi Śląskiej. Udało mu się jednak skłonić Henryka do rezygnacji z ambicji do panowania nad Krakowem. Przejął też ziemię łęczycką i sieradzką, które znajdowały się pod kontrolą wdowy po Leszku Białym. Ziemia sandomierska przypadła jego synowi Bolesławowi.
Porwanie księcia Brodatego i wcześniejsze oślepienie Krystyna to niejedyne gwałtowne czyny Konrada Mazowieckiego. W 1239 r. oskarżył wychowawcę swoich synów, kanonika płockiego Jana Czaplę o wrogie działania i nieposłuszeństwo. Duchowny bez sądu został wydany na tortury, a następnie powieszony. Ciało wystawiono na widok publiczny. Arcybiskup gnieźnieński nałożył na Konrada klątwę. Zdjęto ją dopiero po ukorzeniu się władcy oraz pokucie w postaci przywilejów dla kościołów w swojej dzielnicy.
W 1241 r. w bitwie pod Legnicą zginął następca Henryka Brodatego – Henryk II Pobożny. Wydarzenie to pozwoliło Konradowi na przejściowe opanowanie Krakowa. Jego władza w Małopolsce była jednak bardzo słaba. W 1243 r. w bitwie pod Suchodołem został pokonany przez oddziały Bolesława Wstydliwego. W kolejnych latach próbował ponownie odzyskać Kraków. Jego plany pokrzyżowała śmierć w 1247 r. Został pochowany w katedrze w Płocku.
Bilans panowania Konrada Mazowieckiego
Po jego śmierci dzielnicę podzielono między dwóch najstarszych synów władcy. Bolesław I przejął Mazowsze, a Kazimierz część kujawsko-łęczycko-sieradzką. Po śmierci Bolesława w 1248 r. władcą Mazowsza został jego młodszy brat Siemowit I.
Pod rządami Konrada Mazowieckiego jego dzielnica stała się istotną częścią podzielonej Polski. Wielkim problemem politycznym jego państwa było zagrożenie ze strony plemion pruskich, litewskich i jaćwieskich. Książę Konrad I dążył również do odnowy pozycji księcia zwierzchniego, która upadła w wyniku konfliktów pomiędzy potomkami Bolesława Krzywoustego. Cieniem na jego panowaniu rzuca się także sprowadzenie zakonu krzyżackiego, który w początkach XIII w. będzie zagrażał jednoczącej się Polsce.
