Rolnicy, żyjący w okresie neolitu na terenach dzisiejszej Polski, wytwarzali nabiał z mleka różnych gatunków zwierząt: krów, owiec i kóz. Potwierdziły to analizy osadów z glinianych naczyń, znalezionych na terenie woj. kujawsko-pomorskiego. Wyniki badań przedstawiono na łamach „Royal Society Open Science”.
Autorami badań i publikacji (https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rsos.230124) są naukowcy z Wielkiej Brytanii i Polski - Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie.
"Te badania pomagają lepiej zrozumieć, w jaki sposób jedni z pierwszych rolników na terenie Europy Środkowej wykorzystywali produkty mleczne - podkreśla dr Harry Robson z Wydziału Archeologii na brytyjskim University of York. - O ile wcześniejsze badania wykazały, że we wspomnianym okresie w niektórych regionach Europy produkty mleczne były bardzo powszechne - to po raz pierwszy mamy wyraźne dowody na zróżnicowaną trzodę mleczną, obejmującą krowy, owce i kozy. Wiemy to dzięki analizom ceramiki".
Badane naczynia pochodzą z okolic wsi Sławęcinek (woj. kujawsko-pomorskie) - odkryto je w 2016 roku podczas wykopalisk ratunkowych. W warstwie z późnego neolitu (ok. 3650–3100 lat temu) znaleziono nie tylko naczynia, ale i ślady niewielkiej osady, w obrębie której znajdowały się cztery domy, studnie i pochówki.
Do analiz powierzchni naczyń naukowcy wykorzystali podejście, polegające na analizie sekwencji białka i tłuszczu.
O tym, że badacze mają do czynienia z naczyniami i pozostałościami po wyrobie sera (albo innych produktów nabiałowych wymagających fermentacji mleka) świadczy proporcja białek zmienionych podczas procesu fermentacji, którą można określić w ramach analiz sekwencji białka.
Nowe "badania białek pokazują, że ten dawny osad (z naczyń - przyp.PAP) bardzo przypomina zarówno osady powstałe w wyniku dzisiejszych praktyk serowarskich, jak i sam w sobie ser - są one inne, niż w przypadku nieprzetworzonego mleka. To świadczy o tym, że ludzie z okolic dzisiejszego Sławęcinka produkowali sery albo inną formę produkcji nabiału ze sfermentowanego mleka" - podkreśla główna autorka badania, Miranda Evans z Wydziału Archeologii na Uniwersytecie Cambridge.
Kolejnym dowodem świadczącym o zróżnicowaniu gatunkowym zwierząt produkujących mleko są znalezione na jednym stanowisku archeologicznym kości - krów, kóz i owiec.
Autorzy badania przypominają, że w okresie neolitu nietolerancja laktozy przez organizmy ludzi była zjawiskiem powszechnym - dotyczyła niemal każdego mieszkańca Europy aż do późnej epoki brązu. Z czasem jednak w populacji ludzi rozpowszechniła się mutacja genetyczna, dzięki której organizm dorosłych wytwarza laktazę - enzym rozkładający laktozę. Jednocześnie hodowcy bydła nauczyli się ograniczać zawartość laktozy w mleku, przerabiając je na ser albo np. jogurt. Dowód na spożywanie nabiału stanowią zachowane z tych czasów w różnych regionach szczątki naczyń z "mlecznym osadem". Podobny argument stanowią białka mleka wykryte w płytce nazębnej zębów neolitycznych ludzi. Znajdowane są też kości bydła mlecznego ze śladami świadczącymi o tym, że były one zabijane przez człowieka.
Archeolodzy mają coraz więcej dowodów na to, że mleko było spożywane w Europie Środkowej od początku neolitu. Już wcześniej na naczyniach ceramicznych znalezionych na terenie dzisiejszej Polski czy Węgier stwierdzono obecność cząsteczek tłuszczu typowych dla nabiału. Wiek tych naczyń określono na szóste tysiąclecie przed naszą erą. Ślady produkcji serów sprzed ponad 7 tys. lat temu odkryto na naczyniach znalezionych na Kujawach. Publikacja na ten temat, autorstwa naukowców brytyjskich, amerykańskich i polskich, ukazała się w "Nature" w 2012 roku (https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C393305%2Cdawni-mieszkancy-kujaw-robili-sery-juz-ponad-7-tys-lat-temu.html). (PAP)
Anna Ślązak
zan/ agt/
