Stowarzyszenie „Memoriał” laureatem Nagrody im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego

Wręczana w stolicy Dolnego Śląska nagroda została ustanowiona w 2004 roku przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, prezydenta Wrocławia, Uniwersytet Wrocławski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich i Kolegium Europy Wschodniej. Przyznawana jest osobom, które uosabiają "myślenie o państwie, jako dobru wspólnym", a także instytucjom, które miały znaczący wkład w obalenie komunizmu, odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz w kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

W uzasadnieniu wyboru tegorocznego laureata podkreślono, że Stowarzyszeniu „Memoriał” tylko z pozoru przyszło żyć w innych czasach niż te, w których działał Jan Nowak-Jeziorański. „Ich ojczyzna, Rosja, wciąż pozostaje obszarem, gdzie walkę o wolność słowa i pamięć o ofiarach zbrodniczego systemu próbuje się zdusić i zwalczać przy pomocy metod wybitnie niedemokratycznych. Działalność +Memoriału+ jest natomiast dowodem przywiązania do wartości, które przed laty, z narażeniem życia, pielęgnował legendarny Kurier z Warszawy” – napisano.

W uzasadnieniu wyboru tegorocznego laureata podkreślono, że Stowarzyszeniu „Memoriał” tylko z pozoru przyszło żyć w innych czasach niż te, w których działał Jan Nowak-Jeziorański. „Ich ojczyzna, Rosja, wciąż pozostaje obszarem, gdzie walkę o wolność słowa i pamięć o ofiarach zbrodniczego systemu próbuje się zdusić i zwalczać przy pomocy metod wybitnie niedemokratycznych. Działalność +Memoriału+ jest natomiast dowodem przywiązania do wartości, które przed laty, z narażeniem życia, pielęgnował legendarny Kurier z Warszawy” – napisano.

Jak wskazano, przyznanie nagrody dla „Memoriału” akurat teraz ma też wymiar symboliczny, gdyż może pomóc we wskrzeszeniu ducha walki, którego putinowska władza próbuje pokonać brutalną siłą.

„Polityczny reżim Władimira Putina chce mieć wpływ na każdą dziedzinę życia przeciętnego Rosjanina. Z drugiej strony mamy dzielne i przeciwstawiające się tej autorytarnej władzy rosyjskie społeczeństwo obywatelskie, chcące zerwać uwierający je gorset i żyć w pokoju oraz demokracji. „Memoriał” bohatersko walczy w imieniu narodu rosyjskiego o suwerenność, podmiotowość, wolność i przestrzeganie praw człowieka” – podkreślił prezydent Wrocławia Jacek Sutryk.

Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich oraz członek kapituły Nagrody Adolf Juzwenko zwrócił uwagę, że to dopiero drugie w historii nagrody wyróżnienie przyznane konkretnej organizacji. „W 2013 r. uhonorowaliśmy Instytut Literacki „Kultura”, powołany przez orędownika spraw wschodnich, Jerzego Giedroycia. Memoriał upomina się z kolei o pamięć pomordowanych narodów w wyniku działań komunistycznego systemu. Putin wciąż ma władzę, lecz nie ma monopolu na suwerenność. Prędzej czy później tę batalię z własnym narodem, na który podniósł rękę, przegra” – ocenił.

„Jesteśmy dumni, że jako stowarzyszenie zostajemy laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. To wsparcie przychodzi w trudnym dla nas czasie. Od trzydziestu lat zajmujemy się upamiętnianiem ofiar terroru radzieckiego i obroną praw człowieka na obszarze poradzieckim. Przez te wszystkie lata byliśmy i pozostajemy pewni, że to dla Rosji potrzebna i ważna sprawa” – powiedziała Elena Żemkowa, dyrektor wykonawczy „Memoriału” komentując informację o przyznaniu wyróżnienia. „Jesteśmy niezwykle zaszczyceni, że możemy znaleźć się w gronie innych laureatów, którzy również myślą o państwie jak o dobru wspólnym. To dla nas potwierdzenie, że wysiłki Memoriału są zauważane nie tylko w Rosji” – dodała.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Historyczno-Oświatowe, Dobroczynne i Obrony Praw Człowieka „Memoriał” powstało formalnie 26–28 stycznia 1989 roku i zajmuje się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach represji radzieckich, w tym zwłaszcza w okresie stalinowskim, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Przewodniczącym Stowarzyszenia jest Jan Raczyński.

Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich oraz członek kapituły Nagrody Adolf Juzwenko zwrócił uwagę, że to dopiero drugie w historii nagrody wyróżnienie przyznane konkretnej organizacji. „W 2013 r. uhonorowaliśmy Instytut Literacki „Kultura”, powołany przez orędownika spraw wschodnich, Jerzego Giedroycia. Memoriał upomina się z kolei o pamięć pomordowanych narodów w wyniku działań komunistycznego systemu. Putin wciąż ma władzę, lecz nie ma monopolu na suwerenność. Prędzej czy później tę batalię z własnym narodem, na który podniósł rękę, przegra” – ocenił.

Stowarzyszenie posiada własne archiwum i bibliotekę, gromadzące dane i literaturę na tematy związane w represjami w czasach ZSRR. Przy Stowarzyszeniu działa muzeum „Sztuka i życie Gułagu”, którego dyrektorem jest Nikita Ochotin. Ważną częścią działalności "Memoriału" są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej. W tym celu działa Komisja Polska Stowarzyszenia Memoriał, której koordynatorem jest Aleksandr Gurjanow. „Memoriał” ściśle współpracuje z Ośrodkiem Karta, od 1992 roku tworząc Indeks Represjonowanych, który jest całościową, imienną dokumentacją losów obywateli polskich represjonowanych przez organa władzy sowieckiej w latach 1939–56.

Stowarzyszenie od dłuższego już czasu spotyka szereg szykan ze strony władz rosyjskich i prezydenta Władimira Putina. Od lat podejmowane są przez władze próby wpisania „Memoriału” na listę „organizacji – agentów zagranicznych". Dokonywane są aresztowania oraz zasądzane kary więzienia dla członków tej organizacji. 28 grudnia 2021 roku rosyjski Sąd Najwyższy wydał wyrok nakazujący zamknięcie Stowarzyszenia. (PAP)

Autorka: Agata Tomczyńska

ato/ dki/