Więźniowie z pierwszego transportu Polaków do KL Auschwitz na dworcu kolejowym w Tarnowie. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
Uaktualniony wykaz 728 więźniów z pierwszego transportu Polaków do niemieckiego obozu Auschwitz, którzy zostali deportowani tam 14 czerwca 1940 r., opublikowało Muzeum Auschwitz. Wynika z niego, że wojnę przeżyło 325 z nich. Zginęło 292. Los 111 jest nieznany. Nieznane pozostają wciąż nazwiska 59 osób z pierwszego transportu Polaków.
„Wielka historia Auschwitz składa się z ponad 1,3 mln historii indywidualnych. Wielkiej historii nic już zasadniczo nie zmieni, ale trwają nadal – mimo upływu czasu – badania nad różnymi aspektami obozu i Zagłady, dziejami poszczególnych ofiar i więźniów” – powiedział cytowany w komunikacie dyrektor Muzeum Piotr Cywiński.
Szef placówki dodał, że podczas prac konserwatorskich zdarza się, że odnajdywane są informacje, które umknęły oku wcześniejszych pokoleń muzealników. „Cały czas trwa analiza i poszukiwanie szczegółów w zachowanych archiwalnych dokumentach – zarówno tych pochodzących z naszego archiwum, jak i tych dostępnych w cyfrowych bazach danych innych instytucji, a związanych z historią Auschwitz. Dla nas każdy nowy element, każdy nowy fakt, nawet najmniejszy, jest ważny” – powiedział.
Muzeum przypomniało, że pierwsze kwerendy dotyczące I transportu prowadziła w latach 80. XX w. Irena Strzelecka, historyk z ówczesnego działu naukowego placówki. W kolejnej dekadzie, po odzyskaniu części dokumentów z Federacji Rosyjskiej, wykaz został uzupełniony.
„Oryginalne dokumenty obozowe zachowane są w stanie szczątkowym. Oceniamy, że jest to najwyżej kilka procent wytworzonych akt. Większość dokumentów została zniszczona w okresie od połowy 1944 r. do połowy stycznia 1945 r. w związku z likwidacją i ewakuacją obozu; chodziło o zatarcie dowodów zbrodni” – wskazał szef archiwum Muzeum Auschwitz Wojciech Płosa.
Podkreślił, że zachowane dokumenty z danymi więźniów tylko w minimalnym stopniu odnoszą się do pierwszych miesięcy funkcjonowania obozu. „Przykładowo listy nowo przybyłych więźniów Polaków zachowane są wyłącznie za 1941 r. Nie dysponujemy zatem oryginalnym niemieckim wykazem więźniów z pierwszego transportu, a akty zgonów, które odzyskano z Federacji Rosyjskiej, obejmują okres od końca lipca 1941 do grudnia 1943 r.” – wyjaśnił.
Szymon Kowalski z archiwum Miejsca Pamięci zaznaczył, że w ostatnich latach kilka rodzin byłych więźniów z pierwszego transportu przekazało do zbiorów dokumenty obozowe wraz z informacjami na temat krewnych. „Dzięki temu możliwe było ustalenie, że numerem 756 został oznaczony Józef Bałuk, urodzony w 1890 r. w Krakowie, kolejarz. Został wiosną 1940 r. został aresztowany w Krakowie, skąd przeniesiono go do więzienia w Tarnowie. Zginął w obozie 18 lutego 1941 r. W archiwum zachowała się co prawda fotografia tego więźnia, ale przez szereg lat nie było wiadomo, kogo przedstawia” – podał.
Ustalona został tożsamość więźnia nr 657. To Zbigniew Nowotarski, urodzony w 1914 r. w Krynicy. Był synem Leona Nowotarskiego, wieloletniego dyrektora Zakładu Zdrojowego w Krynicy. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Naukę kontynuował na uczelni w Strasburgu. Zginął w Auschwitz w 1941 r. Również w tym przypadku Archiwum dysponowało jedynie fotografią obozową, którą teraz można było połączyć z informacjami osobowymi.
Archiwiści przeprowadzili też skrupulatne sprawdzenie dwóch największych internetowych baz danych dotyczących ofiar II wojny: niemieckiego Arolsen Archives oraz krajowego Programu „Straty Osobowe i Ofiary represji pod okupacją niemiecką 1939-1945”.
„Dzięki temu w kilkudziesięciu przypadkach możliwe było ustalenie dalszych losów więźniów, zazwyczaj po przeniesieniu do innych obozów, oraz – dzięki odnalezieniu powojennych dat śmierci – potwierdzenie faktu przeżycia wojny. W wielu przypadkach uzupełniono lub skorygowano posiadane wcześniej niepełne dane personalne dotyczące daty lub miejsca urodzenia” – dodał Kowalski.
Muzeum Auschwitz podało, że aktualnie wiadomo, iż spośród 728 więźniów deportowanych 14 czerwca 1940 r. do KL Auschwitz wojnę przeżyło 325, zginęło 292, w tym 215 w Auschwitz. Los 111 jest nieznany. Nazwiska 59 osób nadal pozostają nieznane.
Muzeum niezmiennie apeluje o przekazywanie dokumentów i przedmiotów związanych z historią i ofiarami KL Auschwitz. Każdy obiekt może mieć olbrzymie znaczenie. W Miejscu Pamięci będzie chroniony, konserwowany, badany i eksponowany.
Auschwitz wraz z Birkenau i siecią podobozów stał się największym niemieckim obozem. Deportowano do niego co najmniej 1,3 mln osób. Obóz tworzony był z myślą o Polakach. Do Auschwitz Niemcy przywieźli ok. 150 tys. Polaków. Blisko połowa nie przeżyła. Później stał się on symbolem zagłady Żydów. Śmierć poniosło w nim co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów. Oprócz nich i Polaków ginęli tam także Romowie, jeńcy sowieccy i więźniowie innej narodowości.
14 czerwca obchodzony jest w Polsce jako Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ dki/
