W Przystanku Historia IPN odbędzie się dyskusja o najnowszej książce „Generał brygady Jan Kowalewski (1892–1965) – oficer wywiadu i kryptolog” wydanej przez IPN. Podczas wojny polsko-bolszewickiej Kowalewski odszyfrował tysiące bolszewickich szyfrogramów i przyczynił się do polskiego zwycięstwa.
W Przystanku Historia IPN o godz. 17.00 przy ul. Marszałkowskiej 21/25 odbędzie się dyskusja o najnowszej książce „Generał brygady Jan Kowalewski (1892–1965) – oficer wywiadu i kryptolog” pod redakcją dr hab. Dariusza Roguta.
Publikacja dotyczy jednego z najwybitniejszych oficerów polskiego wywiadu – gen. bryg. Jana Kowalewskiego. Zawiera 14 artykułów badaczy z różnych ośrodków naukowych w Polsce, w większości zajmujących się historią polskiego wywiadu i kontrwywiadu II Rzeczypospolitej. Jej celem jest przybliżenie działalności i losów jednego z „ojców” zwycięskiej Bitwy Warszawskiej w 1920 r. oraz oficera wywiadu rządu emigracyjnego w Londynie. Jej wydanie związane jest ze 130. rocznicą jego urodzin (październik 1892 r.).
Książka „Generał brygady Jan Kowalewski (1892–1965) – oficer wywiadu i kryptolog” została wydana nakładem IPN.
Jan Kowalewski urodził się 24 października 1892 r w Łodzi, na terenie zaboru rosyjskiego. W dzieciństwie opanował język rosyjski, co było pomocne w późniejszej jego pracy zawodową. Ponadto biegle posługiwał się kilkoma innymi językami.
Historycy oceniają, że odszyfrowanie przez Kowalewskiego i jego kryptologów nieprzyjacielskich kodów w istotny sposób przyczyniło się do polskiego zwycięstwa nad bolszewikami.
Był oficerem Wojska Polskiego, kryptologiem, matematykiem oraz lingwistą. Był szefem wywiadu 4 Dywizji Strzelców Pieszych gen. Lucjana Żeligowskiego. Organizował (1919-1924) Wydział II Radiowywiadu Biura Szyfrów Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa WP, które złamało sowieckie szyfry w czasie wojny z bolszewikami i szefem wywiadu sztabu wojsk powstańczych w trzecim powstaniu śląskim.
W sierpnia 1919 r. Jan Kowalewski rozpoczął pracę w Sekcji Szyfrów – najbardziej utajnionej sekcji Oddziału II Sztabu Generalnego (Wywiadu). Sekcja zajmowała się nasłuchem zagranicznych depesz i miała swoją siedzibę w Pałacu Saskim w Warszawie.
Do pomocy ściągnął grupę czołowych polskich matematyków z Uniwersytetu Lwowskiego i Warszawskiego m.in. Stanisława Leśniewskiego, Stefana Mazurkiewicza i Wacława Sierpińskiego.
Według jego wspomnień z lat 60. istotnym elementem dekryptażu bolszewickich szyfrogramów było odczytanie jako pierwszej litery "i", która występowała regularnie w słowie „???????” (dywizja).
Dokonania Kowalewskiego zostały docenione przez przełożonych. Wkrótce oficer zorganizował i został mianowany szefem Wydziału II Radiowywiadu Biura Szyfrów. Od sierpnia 1920 r. końca 1920 roku złamał ok. 100 bolszewickich kluczy szyfrowych, co umożliwiło odczytanie trzech tysięcy szyfrogramów.
Jan Kowalewski
Historycy oceniają, że odszyfrowanie przez Kowalewskiego i jego kryptologów nieprzyjacielskich kodów w istotny sposób przyczyniło się do polskiego zwycięstwa nad bolszewikami.
W 1923 r. wysłano go do Japonii. Tam prowadził szkolenie z zakresu kryptografii dla oficerów japońskiego wywiadu. W latach 1928-1933 był attaché wojskowym przy Poselstwie RP w Moskwie. W latach 1933-1937 był attaché wojskowym w Bukareszcie. Jesienią 1939 r. kierował komitetem ds. pomocy polskim uchodźcom w Bukareszcie. W czasie wojny Kowalewski był polskim przedstawicielem w SOE (Special Operations Executive) – brytyjskiej agencji rządowej zajmującej się operacjami specjalnymi, dywersją oraz sabotażem na terenach okupowanych przez Niemców.
Po drugiej wojnie pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii. Współpracował m.in. z Radiem Wolna Europa.
"Pewność zwycięstwa oparta była nie na nadziei, a na faktach. Wszystkie bowiem meldunki i rozkazy armii sowieckiej były przejmowane i odszyfrowywane natychmiast po ich odebraniu. Dzięki otrzymanym w ten sposób informacjom sztab polski był lepiej poinformowany o ruchach, siłach i zamiarach nieprzyjaciela, aniżeli dowódcy poszczególnych grup sowieckich" tłumaczył Kowalewski tajemnicę polskiego zwycięstwa w jednej audycji na falach Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 60.
Na emigracji Londynie wydawał pismo "Eastern Europe" specjalizujące się w tematyce krajów bloku komunistycznego. Zmarł 31 października 1965 w Londynie. (PAP)
autor: Maciej Replewicz
mr/ dki/
