Zygmunt Klukowski /Źródło: Wikipedia
Dokumenty, rękopisy dzienników i relacji Zygmunta Klukowskiego (1885-1959) - lekarza, bibliofila, żołnierza AK, świadka oraz kronikarza holokaustu i wysiedleń Zamojszczyzny w czasie II wojny światowej - zgromadzono na wystawie w Bibliotece KUL w Lublinie.
Na otwartej w środę wystawie „Zygmunt Klukowski 1885-1959. Człowiek i dzieło” zaprezentowano wybrane elementy z bogatego archiwum i księgozbioru Klukowskiego, które po wojnie trafiły do Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (BU KUL).
Wystawa podzielona jest na kilka części przedstawiających wybrane wydarzenia i aspekty działalności Klukowskiego.
W gablocie poświęconej jego walce w szeregach Armii Krajowej obok dokumentów, tekstów przysięgi wojskowej, wierszy, jest też wyjątkowy eksponat - maszynopis na jedwabiu, z upoważnieniem przeprowadzania akcji porządkowania organizacji wojskowych i półwojskowych działających na terenie okręgu lubelskiego. Upoważnienie to wydane zostało przez Komendanta Głównego Związku Walki Zbrojnej, na dokumencie widnieje odręczny podpis: Rakoń - to pseudonim, którym posługiwał się Komendant Główny ZWZ gen. Stefan Grot - Rowecki.
„Dlaczego na jedwabiu? To taki patent konspiracyjny. Kurier musiał ten dokument przywieźć z Warszawy do Zamościa i dalej. W razie wsypy taki kawałek jedwabiu wszyty za podszewkę był nie do znalezienia” – powiedział kurator wystawy kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych BU KUL, dr Arkadiusz Adamczuk.
W osobnej gablocie umieszczono relacje i dokumenty, które sporządzał Klukowski w związku z procesem w Norymberdze, gdzie po wojnie przed Międzynarodowym Trybunałem sądzono niemieckich zbrodniarzy wojennych. W listopadzie 1947 r. Klukowski zeznawał w Norymberdze jako świadek oskarżenia na procesie funkcjonariuszy Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS. Na wystawie pokazano m.in. jego opinie jako biegłego i zeznania świadka dotyczące przeprowadzanych przez Niemców na Zamojszczyźnie mordów, wysiedleń i pacyfikacji.
Na wystawie można też zobaczyć zeszyty z rękopisami dziennika Klukowskiego spisywanego w latach 1939-1944 i dokumentującego wydarzenia związane m.in. z eksterminacją ludności żydowskiej i wysiedleniami mieszkańców Zamojszczyzny. Dziennik Klukowskiego to jeden z najbardziej znanych i cenionych przez historyków źródeł do badań historii Polski czasów okupacji niemieckiej. Został wpisany na Listę Krajową Pamięć Świata UNESCO, której celem jest zachowanie dla przyszłych pokoleń najważniejszych dokumentów stanowiących dobra kultury o znaczeniu światowym, regionalnym lub krajowym.
Jedna z gablot na wystawie poświęcona jest największej pasji Klukowskiego, który kochał i kolekcjonował książki, dokumenty, ekslibrisy, ale też popularyzował wiedzę o książkach, wydawał bibliofilskie druki, był drukarzem amatorem. Z jego inicjatywy w 1923 r. powstało w Zamościu Koło Miłośników Książki, które organizowało wystawy grafiki, książek i druków a także wydało ok. 20 pozycji książkowych i dwa roczniki czasopisma redagowanego przez Klukowskiego „Teka Zamojska”, które m.in. można zobaczyć na wystawie.
Za swoją działalność bibliofilską Klukowski otrzymał wiele odznaczeń krajowych i zagranicznych, a w czerwcu 1959 roku nadano mu najwyższy laur dla bibliofila – Order Białego Kruka. Na wystawie zaprezentowano kopię wydanego z tej okazji okolicznościowego dyplomu.
Jedna z gablot na ekspozycji poświęcona jest działalności lekarskiej Klukowskiego. Można tam zobaczyć m.in. odręcznie napisaną prośbę Judenratu w Szczebrzeszynie o zbadanie jednego z Żydów, której spełnienie w czasie okupacji hitlerowskiej wiązało się dla Klukowskiego z dużym ryzykiem.
Zygmunt Klukowski urodził się 25 stycznia 1885 r. w Odessie, jako syn właściciela apteki, magistra farmacji Jordana i Felicji z Podkowińskich. Studiował medycynę w Moskwie i Krakowie. Podczas I wojny światowej służył w armii rosyjskiej jako lekarz, po zakończeniu wojny został dyrektorem szpitala miejskiego w Szczebrzeszynie.
Po wybuchu II wojny światowej Klukowski angażował się w działalność konspiracyjną - był członkiem Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. W 1940 r. został aresztowany i krótko więziony w Zamojskiej Rotundzie. Kierował Biurem Informacji i Propagandy w Zamojskim Inspektoracie AK. Przez całą wojnę był lekarzem oddziałów partyzanckich, do szpitala przyjmował rannych żołnierzy podziemia, za co groziły wtedy represje i kara śmierci.
Był zaangażowanym w działania na rzecz lokalnej społeczności organizatorem życia kulturalnego i edukacji. Wspólnie z mieszkańcami Szczebrzeszyna, założył Komitet Odbudowy Szkół, dzięki któremu już 1 września 1944 zaczął się rok szkolny w miejscowym gimnazjum. Z inicjatywy Klukowskiego w 1925 r. powstało w Zamościu muzeum regionalne.
W 1950 r. Klukowski został aresztowany za działalność w AK i skazany na dwa lata więzienia w zawieszeniu. W 1952 r. aresztowano go ponownie, w związku z działalnością konspiracyjną syna Tadeusza, który został skazany na śmierć i rozstrzelany w czerwcu 1953 r. Zygmunt Klukowski został ponownie skazany - tym razem na 10 lat. Zwolniony i zrehabilitowany w 1956 roku, po powrocie z więzienia wrócił do praktyki lekarskiej. Zmarł w listopadzie 1959 r.
Wystawa „Zygmunt Klukowski 1885-1959. Człowiek i dzieło” przygotowana przez pracowników Oddziału Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej KUL będzie dostępna przez najbliższy miesiąc.(PAP)
ren/ aszw/
