Maria Dulębianka. Źródło: Wikimedia Commons
100 lat temu, 7 marca 1919 roku, we Lwowie zmarła Maria Dulębianka, działaczka społeczna, pisarka, malarka.
Maria Dulębianka urodziła się 21 października 1861 roku w Krakowie, w ziemiańskiej rodzinie. Była córką Henryka Dulęby i Marii z Wyczółkowskich.
Uczęszczała na pensję pani Maliszewskiej oraz pobierała prywatne lekcje malarstwa u Jana Matejki w pracowni przy Krupniczej 3. Jej artystyczna edukacja miała charakter nieformalny – krakowska Akademia Sztuk Pięknych była dla niej niedostępna, ponieważ na uczelnie artystyczne przyjmowano wyłącznie mężczyzn. W związku z tym podjęła studia na wiedeńskiej Kunstgewerbeschule oraz paryskiej Académie Julian. Była także uczennicą Wojciecha Gersona w Warszawie. Po studiach i podróży do Włoch i na Krym Dulębianka osiedliła się we Lwowie.
Prace artystki – przede wszystkim portrety i sceny rodzajowe – były wystawiane w Krakowie, Warszawie oraz Paryżu, gdzie otrzymała wyróżnienie na wystawie międzynarodowej w 1900 roku.
Jednocześnie Dulębianka zaangażowała się w działalność na rzecz równouprawnienia kobiet. W 1884 roku we Lwowie domagała się prawa do głosowania bez męskich pełnomocników. Rok później – dopuszczenia kobiet do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. W 1897 roku związała się z lwowskim ośrodkiem emancypacyjnym, walczyła o utworzenie gimnazjum żeńskiego we Lwowie. W 1889 roku w Warszawie poznała Marię Konopnicką, która stała się jej partnerką życiową i pod wpływem której jeszcze mocniej zaangażowała się w działalność feministyczną.
Publikowała teksty w feministycznym magazynie „Ster”. Występowała również publicznie, m.in. w 1901 roku w Zakopanem wygłosiła odczyt „Dlaczego ruch kobiecy rozwija się tak powoli?”, a rok później – odczyt na temat działalności artystycznej kobiet, który stał się inspiracją do tekstu „O twórczości kobiet” opublikowanego w 1903 roku w zbiorze „Głos kobiet w kwestii kobiecej”.
W 1908 roku Komitet Wyborczy Ludowców i Koło Oświatowe Postępowych Kobiet zaproponowały Dulębiance udział w spektakularnej akcji. Miała ona zostać kandydatką do Sejmu Galicyjskiego, a tym samym ikoną emancypacji. Kandydatura została jednak odrzucona z przyczyn formalnych (kobiety nie miały prawa wyborczego), ale Dulębianka wykorzystała kampanię wyborczą do nagłośnienia walki o prawo głosu dla kobiet.
W 1910 roku zamieszkała we Lwowie, gdzie założyła Związek Uprawnienia Kobiet, Wyborczy Komitet Kobiet do Rady Miejskiej, Komitet Obywatelskiej Pracy Kobiet oraz Ligę Mężczyzn dla Obrony Praw Kobiet. Redagowała również „Głos Kobiet” – dodatek do „Kuriera Lwowskiego”. Założyła kuchnie dla ubogich, ochronki dla dzieci i Klub Uliczników dla dzieci ulicy.
W listopadzie 1918 roku uczestniczyła w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej i organizowała polską służbę sanitarną. Była wysłanniczką Polskiego Czerwonego Krzyża i delegatką Tymczasowego Komitetu Rządowego. Podróżowała po ukraińskich obozach jenieckich, aby sprawdzić położenie internowanych żołnierzy polskich. Wówczas zaraziła się na tyfusem plamistym.
W grudniu 1918 roku została wybrana Przewodniczącą Zarządu Ligi Kobiet.
Maria Dulębianka zmarła 7 marca 1919 roku we Lwowie. Została pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim. Jej pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną, ale też społeczną – w kondukcie żałobnym szły kobiety, również samotne matki, podopieczne schronisk i ochronek.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
