Obóz pracy dla jeńców sowieckich utworzyli Niemcy 78 lat temu w KL Auschwitz. Wielu uwięzionych było Polakami, których Sowieci wcielali do Armii Czerwonej. Obóz istniał do stycznia 1945 r. Trafiło do niego co najmniej 15 tys. jeńców. Przeżyli nieliczni.
Ok. 15 września 1941 r. Niemcy wydzielili dziewięć bloków w KL Auschwitz. Ogrodzili je drutem kolczastym pod napięciem. Między dwoma z nich mieściła się brama wejściowa, nad którą umieszczony został napis "Russisches Kriegsgefangenen Arbeitslager".
Pierwszych jeńców osadzono tam 7 października. Była to grupa 2014 żołnierzy z obozu jenieckiego Lamsdorf (Łambinowice koło Opola). Byli w stanie skrajnego wyczerpania fizycznego i psychicznego.
Pierwsi jeńcy, głównie komisarze, trafili do Auschwitz nieco wcześniej, już w lipcu 1941 r., krótko po napaści na swojego niedawnego sojusznika. W ciągu kilku dni wszyscy zostali zamordowani podczas pracy lub przez SS. Kolejnych kilkuset zostało z początkiem września zgładzonych w czasie pierwszego masowego uśmiercania cyklonem B. Wśród tej grupy prawdopodobnie byli Polacy. Mówili o tym więźniowie, który wynosili zwłoki. W kieszeniach mundurów znajdowali bowiem dokumenty z polskimi nazwiskami.
"Wyjmowaliśmy te dokumenty, oglądali i oddawali esesmanom. (…) W pewnej chwili zauważyłem podpis pisany alfabetem łacińskim. (…) Co najmniej trzecia część tych dokumentów, co przeszły przez moje ręce miała polskie podpisy i polskie imiona. Mariany, Kazimierze, Zbigniewy, Stanisławy, Wojciechy powtarzały się bardzo często. Byli to młodzi chłopcy z okolic Stanisławowa, Stryja, Sambora i Lwowa" – wspominał po wojnie były więzień Kazimierz Hałgas.
Niestety, nie zachowały się żadne dokumenty obozowe, które pozwoliłyby odtworzyć wykaz nazwisk jeńców wówczas zgładzonych.
Zdaniem historyka dr. Adama Cyry, przez wiele lat związanego z Muzeum Auschwitz, Polacy w sowieckich mundurach pochodzili przede wszystkim z Kresów Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej. "Zostały one zajęte w wyniku agresji z 17 września 1939 r., a następnie (…) włączone do Związku Sowieckiego. Mieszkańcy (…) poddani zostali represjom przez okupanta" – pisał na swym blogu historycznym.
Na podstawie dekretu sowieckich władz z 29 listopada 1939 r. mieszkańcom zajętych terenów II RP nadawano przymusowo obywatelstwo ZSRS. "Narzucanie obywatelstwa miało na celu m.in. usankcjonowanie powołania tysięcy młodych Polaków do Armii Czerwonej. Część z nich w trakcie działań wojennych dostała się wraz z innymi jeńcami sowieckimi do niemieckiej niewoli" – wyjaśnił Cyra.
Z pierwszymi deportacjami do obozu jenieckiego w czasie zbiegł się początek budowy obozu Auschwitz II-Birkenau. Niemcy zatrudnili przy tym jeńców. Zajmowali się oni m.in. rozbiórką domów po wysiedlonej ludności polskiej oraz melioracją i niwelacją terenu przeznaczonego dla potrzeb powstającego obozu.
Niemcy traktowali jeńców z wyjątkową brutalnością. Najtrudniejszym okresem była zima z 1941 na 1942 r. Pracowali ponad siły. Ubrani byli nierzadko tylko w drelichy, bez bielizny. Mrozy sięgały wówczas -35 st. C. Dziesiątkował ich głód. Chorych dobijano zastrzykami fenolu. Półżywi ginęli pod kolbami karabinów. W październiku 1941 r. życie straciło 1255 jeńców, w listopadzie 3726, w grudniu 1912. Dniem największej liczby zgonów był 4 listopada 1941 r. - zginęły 352 osoby.
Obóz jeniecki szybko pustoszał. Z początkiem marca 1942 r. więźniów przeniesiono do Auschwitz II-Birkenau. Przy życiu pozostało ich jedynie 945. Liczba wciąż malała. 1 kwietnia 1942 r. było ich już tylko 352, a 1 maja 1942 r. - 186. Wprawdzie docierały kolejne transporty, ale były coraz mniej liczne. W listopadzie 1943 r. zostało deportowanych 75 jeńców. 17 stycznia 1945 r. na ostatnim apelu stawiło się 96 jeńców sowieckich.
Ogółem spośród deportowanych ok. 12 tys. zostało objętych ewidencją obozową. 3 tys. nie zarejestrowano. Niemcy zabili ich wkrótce po przywiezieniu.
Sowieccy jeńcy wojenni byli pierwszą grupą więźniów w obozie Auschwitz, którym tatuowano numery ewidencyjne.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ pat/
