„Biuletynu IPN” nr 6/2019
Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 r. jest tematem przewodnim najnowszego numeru „Biuletynu IPN”. Ponadto w miesięczniku sylwetki gen. Stefana Roweckiego i Kazimierza Wierzyńskiego oraz historia udziału polskich lotników w lądowaniu w Normandii.
W czterdziestą rocznicę pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do Polski redakcja „Biuletynu IPN” niemal cały numer poświęca nie tylko analizom znaczenia wydarzeń z czerwca 1979 r. dla przyszłych losów Polski, ale również kontekstowi międzynarodowemu działań papieża. Rolę współpracy Jana Pawła II i Ronalda Reagana przypomina Piotr Naimski, działacz opozycji antykomunistycznej w PRL. Podczas konferencji poświęconej dziedzictwu R prezydenta USA i papieża Polaka pt. „Ronald Reagan & John Paul II. The Partnership that Changed the World” w Waszyngtonie 26 września 2018 r. przypomniał fragmenty artykułu z wydawanego w podziemiu pisma „Głos”. „Papież panował nad wszystkim. Począwszy od serc Polaków, kończąc na komunistycznej milicji, która zresztą była absolutnie zbyteczna. Mówił o prawach człowieka, o wolności, o konieczności bycia solidarnym, o wspólnocie. Mówił do wszystkich naraz, a my czuliśmy, że mówi też do każdego z nas z osobna” – pisano w czerwcu 1979 r.
Naimski przypomina, że pielgrzymka ta wywarła ogromne wrażenie również w Stanach Zjednoczonych. Wspominając reakcje przyszłego prezydenta USA Ronalda Reagana, podkreśla: „Wiemy, jak emocjonalnie reagował, oglądając w telewizji relacje z wizyty Jana Pawła II w Polsce. Płakał ze wzruszenia. I myślę, że odnajdywał wtedy w Karolu Wojtyle wielkiego sojusznika”. Zdaniem Naimskiego powstałe w 1981 r. partnerstwo tych dwóch mężów stanu przełamało niewiarę zachodu w możliwość zwycięstwa nad komunizmem. Wspólnie przyczynili się do rozpadu imperium sowieckiego i jego strefy wpływów. Jak jednak zauważa były działacz KOR, po odejściu obu mężów stanu, ich miejsca nie zajęli nowi wielcy przywódcy. „Niestety, sukces uśpił ich następców. W efekcie mamy dzisiaj kryzys Zachodu. I to kryzys płynący z głębi, z zanegowania fundamentalnych wartości naszej cywilizacji, które ją formowały i dawały jej siłę” – podkreśla.
W „Biuletynie” można również zapoznać się z historią przygotowań do pielgrzymki, zarówno tych podejmowanych przez hierarchów polskiego Kościoła, jak i przez komunistyczną bezpiekę. Dr Rafał Łatka podkreśla kluczową rolę autorytetu prymasa Stefana Wyszyńskiego podczas poprzedzających pielgrzymkę negocjacji pomiędzy Kościołem i władzami oraz we wdrożeniu pozostawionych przez papieża zaleceń dotyczących postawy Episkopatu w stosunkach z reżimem PRL. „Bez zaangażowania Prymasa Tysiąclecia trudno byłoby wyobrazić sobie tak wieki sukces pierwszej papieskiej pielgrzymki do Polski” – podsumowuje autor.
O stosunkach pomiędzy polskim papieżem a kardynałem Wyszyńskim pisze prof. Paweł Skibiński z Uniwersytetu Warszawskiego. „Te dwie wielkie postaci polskiego Kościoła były w stanie podjąć ze sobą harmonijną współpracę i odnosić się do siebie lojalnie, a jednocześnie z miłością i szacunkiem. Nie jest to zjawisko codzienne wśród tak mocnych osobowości, ale staje się ono bardziej zrozumiałe, jeśli weźmiemy pod uwagę, że mamy do czynienia z osobami wyjątkowo głębokimi duchowo, które nie kierowały się w życiu swoimi ambicjami” – podkreśla historyk Kościoła.
Niezwykle intensywnie do pielgrzymki głowy Kościoła przygotowywała się również Służba Bezpieczeństwa. Szczególnym „zainteresowaniem” agentów bezpieki cieszyły się największe odprawiane przez papieża msze święte, które gromadziły setki tysięcy wiernych. Największa z nich odbyła się na krakowskich Błoniach. „Wojewódzki sztab do fizycznego i operacyjnego zabezpieczenia krakowskiego etapu pielgrzymki wykorzystał 1037 funkcjonariuszy SB i ponad 67 tys. funkcjonariuszy MO, zaktywizowano także sieć agenturalną do informowania nie tylko o przebiegu pielgrzymki, lecz także o nastrojach w zakładach pracy, na uczelniach, w szkołach” – pisze dr hab. Filip Musiał z krakowskiego oddziału IPN. Mimo wielkiego zaangażowania wszelkich dostępnych środków SB zauważyła, że były one niewystarczające do skali społecznej mobilizacji. „Miliony wiernych zobaczyło się na ulicach, placach, na Błoniach; zdało sobie sprawę z tego, że jest ich znacznie więcej niż partyjnych aparatczyków i prokomunistycznych koniunkturalistów. To na krakowskich Błoniach zaczęły korodować kajdany, które skruszył wielki zryw Solidarności latem 1980 r.” – podkreśla Musiał.
Przypadająca w tym miesiącu rocznica lądowania wojsk alianckich w Normandii jest okazją do przypomnienia polskiego wkładu w tę kluczową dla losów wojny operację. Desant na północy Francji był wspierany przez niemal wszystkie dywizjony lotnicze Polskich Sił Zbrojnych. Niektóre z nich osiągały nad Francją ogromne sukcesy. „18 sierpnia 1944 r. Dywizjon 315 odniósł nad Francją swój największy sukces – dwanaście myśliwców Mustang napotkało koło Beauvais zbierającą się formację sześćdziesięciu samolotów Focke-Wulf. Polakom zaliczono zestrzelenie szesnastu niemieckich maszyn, za cenę straty tylko jednego myśliwca” - pisze historyk lotnictwa Wojtek Matusiak.
W czasie, gdy wojska alianckie rozpoczynały wyzwalanie zachodniej Europy, jeden z najważniejszych bohaterów polskiego podziemia gen. Stefan Rowecki „Grot” przebywał od ponad roku w specjalnej części niemieckiego obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Jego biografię przybliża Anna Zechenter, redaktor „Biuletynu IPN. „Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej i dowódca Armii Krajowej Stefan Rowecki jak nikt inny łączył w sobie skłonność do brawury, umiejętność chłodnej analizy, poczucie odpowiedzialności za życie tysięcy żołnierzy i stanowczość” – podkreśla autorka.
W tym roku mija 50. rocznica śmierci i 125. rocznica urodzin jednego z najwybitniejszych poetów międzywojnia i polskiej emigracji Kazimierza Wierzyńskiego. Jego losy były nierozerwalnie połączone z historią Polski w jej najtrudniejszych, ale również najszczęśliwszych momentach. „Wierzyński należał do tego pierwszego szczęśliwego pokolenia pisarzy, którzy doczekali odzyskania upragnionej niepodległości. Część z nich, jak właśnie on, brała także czynny udział w jej ponownym zdobywaniu w czasie I wojny światowej” – przypomina dr Marek Klecel.
Do „Biuletynu” dołączono płytę DVD z filmem „Duchem ciosany”. Dokument w reżyserii Arkadiusza Gołębiewskiego opowiada o krzyżu, który wznosił się nad papieskim ołtarzem na pl. Zwycięstwa w Warszawie podczas pamiętnej mszy papieskiej w czerwcu 1979 r.
Spis treści najnowszego numeru „Biuletynu IPN”:
Papież w Polsce (1979)
• Piotr Naimski – Galilejczyku, zwyciężyłeś! Ronald Reagan i Jan Paweł II. Partnerstwo, które zmieniło świat
• Rafał Łatka – Wielkie dni Polski
• Ks. Jarosław Wąsowicz – Historia Polski w nauczaniu Jana Pawła II
• Filip Musiał – Dziedzictwo, któremu na imię Polska
• Marcin Kasprzycki – „Witojcie nom Ojce Święty, na Podholu dziś przyjęty”. Jan Paweł II w Nowym Targu
• Andrzej Grajewski – „Przypomnieliśmy, że istnieje Słowiańszczyzna”. Nieznane jasnogórskie przemówienie Jana Pawła II z czerwca 1979 r.
• Andrzej W. Kaczorowski – „Chłopom polskim szczęść Boże!”
• Paweł Skibiński – Jan Paweł II i prymas Wyszyński
Sylwetki
• Zbigniew Bereszyński – W dwóch konspiracjach. Kapitan Mieczysław Lipa „Wysocki”, „Wichura”, „Karpacki”
Komentarze historyczne
• Wojtek Matusiak – Polskie formacje lotnicze w inwazji na Normandię
• Waldemar Grabowski – Sprawa Śląska Cieszyńskiego w latach II wojny światowej
1939–1945 Bohater
• Anna Zechenter – Stefan Rowecki
1939–1945 Zbrodniarz
• Marcin Przegiętka – Odilo Globocnik
Pisarze Niepodległości
• Marek Klecel – Wolność tragiczna i wspólnota polskiego losu. Kazimierz Wierzyński (1894–1969)
Pojedynek
• Paweł Błażewicz – O dekomunizację języka
Michał Szukała (PAP)
