Dokumenty Batalionów AK „Gustaw” i „Harnaś” trafiły do Archiwum Akt Nowych

Na przekazane do AAN archiwum składają się m.in. meldunki oraz prasa z okresu konspiracji i Powstania Warszawskiego, liczne teczki biograficzne i ankiety osobowe żołnierzy batalionów, w tym dowódców mjr Ludwika Gawrycha ps. Gustaw i por. Mariana Krawczyka ps. Harnaś; wspomnienia i relacje.

Na przekazane do AAN archiwum składają się m.in. meldunki oraz prasa z okresu konspiracji i Powstania Warszawskiego, liczne teczki biograficzne i ankiety osobowe żołnierzy batalionów, w tym dowódców mjr Ludwika Gawrycha ps. Gustaw i por. Mariana Krawczyka ps. Harnaś; wspomnienia i relacje. Szczególnie cenny jest wykaz zastępujących pseudonimy numerów ewidencyjnych Okręgu Stołecznego NOW. Obejmował on kolejne numery od 1 do 1000 (kobiety) od 1001 do 2971 oraz od 4001 do 5226 (mężczyźni).

W materiałach archiwalnych przedstawiona została historia walk w powstaniu, a także obszerne materiały dotyczące m.in. czołgu-pułapki i jego wybuchu 13 sierpnia 1944 roku. Całość uzupełniają materiały powojennego środowiska żołnierzy, na które składają się dokumenty dotyczące kwatery na Cmentarzu Wojskowym Powązki.

„Moje pokolenie wychowało się w tradycji patriotycznej, świadomości tego, że polska droga do wolności łączyła się z doświadczeniem, które nie jest udziałem żadnego innego europejskiego narodu. Dokumenty złożone w archiwum otrzymują inne znaczenie, gdyż lokują się w kontekście tysiącletnich dziejów Polski. Fakt, że do archiwum przekazane zostaną istotne przekazy źródłowe ma fundamentalne znaczenie dla przyszłej edukacji polskiej młodzieży i naszej świadomości historycznej – mówił Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, Władysław Stępniak.

Władysław Stępniak: "Dokumenty złożone w archiwum otrzymują inne znaczenie, gdyż lokują się w kontekście tysiącletnich dziejów Polski. Fakt, że do archiwum przekazane zostaną istotne przekazy źródłowe ma fundamentalne znaczenie dla przyszłej edukacji polskiej młodzieży i naszej świadomości historycznej".

Przekazane archiwalia były gromadzone od czasów okupacji przez Jerzego Niezgodę, Tadeusza Gurbiela, Waldemara Kojro, Macieja Nasierowskiego, Witolda Piaseckiego, Ewę Krasnowolską, Jerzego Butwiłłę i Jerzego Świderskiego.

„Dzień dzisiejszy ma dla nas szczególne znaczenie, dlatego że kończy się pewien etap działalności naszego środowiska. Czas przekazania tych archiwów jest sprawą biologicznego wskaźnika. Symboliczne jest miejsce, w którym się spotykamy - w Pałacu Staszica znajdowało się jedno ze stanowisk bojowych naszych batalionów, miejsce, które odegrało istotną rolę w zdobyciu Kościoła św. Krzyża. Mieściło się ono naprzeciw posterunku policji niemieckiej. Pałac Staszica ma wielkie znaczenie historyczne. To tu, w XIX w. działało Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które kultywowało polskie tradycje patriotyczne – mówił przewodniczący Środowiska Batalionów AK “Gustaw - Harnaś” prof. Jerzy Majkowski.

„Materiał przekazany do Archiwum Akt Nowych obejmuje ponad 6 metrów akt i składa się z kilkuset jednostek archiwalnych: od dokumentów oryginalnych z okresu Powstania i konspiracji, poprzez bardzo ciekawy zbiór materiałów środowiskowych, po teczki żołnierzy ze zdjęciami i ikonografią. Dla historyka, który bada wspomniane czasy jest to idealny materiał badawczy” – powiedział PAP Mariusz Olczak z Archiwum Czynu Niepodległościowego - Oddziału Archiwum Akt Nowych w Warszawie.

Batalion "Gustaw" został zorganizowany w okresie konspiracji z wykorzystaniem struktur Narodowej Organizacji Wojskowej. W 1942 r. wszedł wraz z całą NOW do Armii Krajowej w ramach akcji scaleniowej. W jego strukturze znajdowały się kompanie, których nazwy pochodziły od imion żeńskich, kolejno "Grażyna", "Genowefa", "Gertruda" oraz Kompania Harcerska. W czasie Powstania Warszawskiego w skład batalionu wchodziły jeszcze kompanie: "Anna", "Aniela" oraz Oddział Specjalny "Juliusz".

Mariusz Olczak: „Materiał przekazany do Archiwum Akt Nowych obejmuje ponad 6 metrów akt i składa się z kilkuset jednostek archiwalnych: od dokumentów oryginalnych z okresu Powstania i konspiracji, poprzez bardzo ciekawy zbiór materiałów środowiskowych, po teczki żołnierzy ze zdjęciami i ikonografią. Dla historyka, który bada wspomniane czasy jest to idealny materiał badawczy”.

Batalion "Harnaś" został powołany do życia w okresie Powstania Warszawskiego dnia 6 sierpnia 1944 r., po tym jak część oddziałów "Gustawa" została odcięta na terenie Śródmieścia. We wrześniu 1944 r. po ewakuacji oddziałów ze Starego Miasta został włączony do Batalionu "Gustaw". Oba bataliony walczyły na terenie Starego Miasta, a na skutek wybuchu czołgu-pułapki dnia 13 sierpnia 1944 r. zginęło aż 67 jego żołnierzy.

Żołnierzami tych batalionów było wiele znanych postaci polskiego życia naukowego i politycznego, m.in. Marszałek Sejmu RP prof. Wiesław Chrzanowski, światowej sławy teoretyk zarządzania prof. Witold Kieżun i konstruktor największego na świecie teleskopu Keck na Hawajach prof. Uniwersytetu Berkeley Stefan Medwadowski. Kapelanem batalionu był ks. Wacław Karłowicz.

Archiwum Akt Nowych nadal poszukuje zaginionego w II połowie lat 90-tych archiwum Tadeusza Macińskiego ps. Prus, w skład którego wchodziło m.in. około 1000 stron oryginalnych dokumentów konspiracyjnych i powstańczych z lat 1941-1944. Archiwum w okresie stanu wojennego było ukrywane przez żołnierzy batalionów "Gustaw" i "Harnaś". Później było w posiadaniu samego Macińskiego, a po jego śmierci w 1999 r. zaginęło.

Oprócz przedstawicieli środowisk kombatanckich w uroczystości wzięli udział członkowie Grupy Historycznej „Gustaw” i „Harnaś” z Poznania. Odbył się także występ chóru SP nr 279 w Warszawie im. Batalionów „Gustaw” i „Harnaś” oraz koncert fortepianowy w wykonaniu Justyny Galant.

Prezentacji archiwaliów towarzyszyły wspomnienia uczestników Powstania Warszawskiego.

Organizatorami piątkowych uroczystości były: Środowisko Batalionów AK-NOW „Gustaw” i „Harnaś” oraz Archiwum Akt Nowych. (PAP)

wmk/ ls/