IPN ujawnił dokumenty, m.in. rozkaz gen. Czesława Kiszczaka dot. pielgrzymki papieża w 1979 r.

2 czerwca minie 40 lat od przybycia papieża Jana Pawła II z pierwszą pielgrzymką do Polski. W związku z rocznicą - jak już wcześniej informowała PAP - IPN przygotował nowy portal z informacjami o reakcji władz PRL - głównie Służby Bezpieczeństwa, ale też Ludowego Wojska Polskiego - na wizytę apostolską papieża Polaka. Portal pierwszapielgrzymka.ipn.gov.pl został już uruchomiony; oficjalnie o godz. 10 ma być zaprezentowany na konferencji naukowej IPN w Gnieźnie.

"Papież Jan Paweł II to jedna z najważniejszych postaci w historii XX wieku. Jego nauczanie było nie tylko ważne w sferze duchowej, ale miało także ogromny wpływ na historię naszego kraju i przemiany społeczno-polityczne. Bez wątpienia dla władzy komunistycznej był wielkim zagrożeniem, co jednoznacznie wynika z opublikowanych przez nas dokumentów" - podkreśliła w rozmowie z PAP dyrektor Archiwum IPN Marzena Kruk.

Większość zamieszczonych na portalu materiałów wytworzyły lub zgromadziły organy bezpieczeństwa PRL, które realizowały tajną operację MSW o kryptonimie "Lato '79"; wiele z tych dokumentów - jak dodała Kruk - dotyczących tzw. zabezpieczenia wizyty papieża w Polsce nie było wcześniej publikowanych.

Internauci znajdą na portalu dziesiątki kopii dokumentów, fotografie wykonane przez SB podczas pielgrzymki, grafiki, mapy sytuacyjne i inne interesujące materiały dotyczące podróży apostolskiej sprzed 40 lat. Wśród opublikowanych dokumentów są np. meldunki sytuacyjne Służby Bezpieczeństwa z poszczególnych miast, które odwiedził papież, m.in. z Warszawy. Na portalu przypomniano, że do operacji "Lato '79" władze komunistyczne w Polsce zaplanowały udział ponad 55 tys. funkcjonariuszy MO oraz włączenie do działania ponad 60 tys. członków ORMO, czyli Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej.

Na portalu opublikowano nie tylko dokumenty cywilnych organów bezpieczeństwa państwa, do których należała Służba Bezpieczeństwa, ale - jak zaznaczyła dyrektor Archiwum IPN - także wojskowych, w tym Wojskowej Służby Wewnętrznej, która w latach 1957-90 była podległą MON wojskową służbą specjalną, odpowiedzialną m.in. za kontrwywiad. WSW wywodziła się z Głównego Zarządu Informacji WP, do którego zadań należała m.in. walka ze "zdradą stanu".

Na portal trafił na przykład rozkaz nr 037 z 8 maja 1979 r. gen. bryg. Czesława Kiszczaka jako szefa WSW, w którym napisał on, że "przyjazd głowy kościoła katolickiego do Polski może być wykorzystany przez elementy reakcyjne jako dogodny moment do wzniecania wśród społeczeństwa antysocjalistycznych nastrojów, inspirowania wrogich wystąpień i kolportowania haseł obliczonych na umacnianie klerykalnego wstecznictwa".

"Ludowe Wojsko Polskie jako oręż partii i socjalistycznego państwa może również w tym czasie stać się obiektem prób wrogiego oddziaływania" - podkreślił Kiszczak, wskazując na konieczne działania operacyjne i to, że oddziaływanie papieskiej pielgrzymki dotyczy "szczególnie, lecz nie tylko, garnizonów wojskowych rozmieszczonych w tych miejscowościach, w których podczas wizyty w Polsce przebywać będzie papież".

Dyrektor Archiwum IPN zwróciła także uwagę na zarządzenie Szefa Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego. "To bardzo ciekawy dokument, w którym przypomina się podkomendnym, jakie są zadania w zakresie indoktrynacji żołnierzy oraz w jakim duchu mają być prowadzone z nimi spotkania i pogadanki. Podstawową wykładnią dla określenia stosunków państwo-Kościół w PRL jest oczywiście ideologia marksistowsko-leninowska" - relacjonowała Kruk.

Internauci mogą zapoznać się również z meldunkami Szefostwa WSW o sytuacji w Siłach Zbrojnych PRL w związku z wizytą papieża czy wojskowymi szyfrogramami o wynikach "realizacji zamierzeń zabezpieczenia pobytu Papieża w Polsce". Wśród materiałów znajdują się również przykładowe dokumenty dotyczące działalności wywiadu cywilnego PRL, czyli Departamentu I SB MSW. Będą to np. szyfrogramy dotyczące reakcji niektórych krajów socjalistycznych na wizytę papieża w Polsce, ale także reakcji w USA, Wielkiej Brytanii czy Francji. Opracował je na potrzeby portalu specjalista w tej dziedzinie dr Witold Bagieński z IPN.

Na portalu, do którego wstęp pt. "W 40. rocznicę czerwcowej +rewolucji ducha+" napisał prof. Jan Żaryn, znajdują się również teksty autorstwa pracowników pionu naukowo-badawczego i pionu archiwalnego IPN - wprowadzające czytelników do zbiorów dokumentów cyfrowych.

Uruchomiony w piątek portal IPN nie jest pierwszym, który przedstawia wizyty Jana Pawła II w Polsce. W 2017 r. - w 30-lecie ostatniej pielgrzymki papieża do Polski - archiwiści przedstawili działania SB o kryptonimie "Zorza II", również związane z obecnością Jana Pawła II w kraju i z reakcją duchowieństwa i wiernych na tę wizytę. Docelowo IPN zamierza przygotować portale i umieścić tam dokumenty dotyczące wszystkich papieskich pielgrzymek w okresie PRL.

Dokumenty i fotografie SB związane z pielgrzymką z 1979 r., w odpowiednio mniejszej liczbie, będzie można od 2 czerwca obejrzeć również na wystawie w Zamku Królewskim w Warszawie - zatytułowanej "Wstańcie, chodźmy... Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Polski 2-10 czerwca 1979 r.". IPN zapowiedział, że na wystawie będzie można obejrzeć także kilkadziesiąt fotografii ze zbiorów Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego oraz liczne wycinki z artykułów z prasy niemieckiej, włoskiej, holenderskiej, francuskiej i amerykańskiej.

Pontyfikat Jana Pawła II miał istotne znaczenie dla przemian demokratycznych w Polsce. W ocenie badaczy dziejów Polski, wizyta papieża w 1979 r. przyczyniła się do wzmocnienia tożsamości narodowej Polaków; przyniosła też im nadzieję na zmianę. To wówczas w Warszawie na placu Zwycięstwa (obecnie Piłsudskiego) papież wypowiedział słowa: "Wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja, Jan Paweł II, papież. Wołam z całej głębi tego Tysiąclecia, wołam w przeddzień Święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze Ziemi!... Tej Ziemi!".

Norbert Nowotnik (PAP)

nno/ pat/ mabo/