16.11.2009 Warszawa (PAP) - Czesi i Słowacy obchodzą we wtorek 20. rocznicę aksamitnej rewolucji, która doprowadziła do upadku komunistycznych władz ówczesnej Czechosłowacji oraz do przemian, pozwalających na wprowadzenie w ich krajach ustroju demokratycznego. Przedstawiamy kalendarium najważniejszych wydarzeń listopada i grudnia 1989 roku w Pradze i Bratysławie, które zadecydowały o zmianach politycznych.
17 listopada (piątek) - późnym popołudniem przed wydziałem przyrodniczym praskiego Uniwersytetu Karola studenci organizują nielegalną demonstrację, aby uczcić 50. rocznicę śmierci Jana Opletala - studenta medycyny, który w 1939 r. zginął z rąk hitlerowców w czasie antyfaszystowskiego protestu. Według różnych źródeł zebrało się od 15 do 50 tysięcy ludzi. Od samego początku wiecu padają antykomunistyczne hasła. Kilka godzin później milicja odcina dwoma kordonami część demonstrantów i brutalnie rozpędza jej uczestników. Niezależna komisja lekarska podaje, że w czasie starć z milicją obrażenia odniosło 568 osób.
18 listopada (sobota) - już od rana z ust do ust przechodzą wieści na temat wydarzeń poprzedniego wieczoru. Szerzy się plotka o rzekomej śmierci studenta Martina Szmida, która trafia do Radia Wolna Europa, a stamtąd - w świat. Uniwersytety i teatry powołują komitety strajkowe. Na Placu Wacława ludzie zapalają Szmidowi świece. Władze nie przykładają wielkiej wagi do tych wydarzeń.
19 listopada (niedziela) - w reakcji na brutalność policji dysydent Vaclav Havel zwołuje spotkanie przedstawicieli różnych grup opozycji, by w zaistniałej sytuacji uzgodnić wspólne działania. Powołane zostaje Forum Obywatelskie (OF), organizacja niezależnych działaczy antykomunistycznych. Forum wyraża zaniepokojenie z powodu działania służb bezpieczeństwa, żąda od władz zwolnienia więźniów politycznych, dymisji zdyskredytowanych polityków, nawołuje do strajku generalnego.
Po południu milicja aresztuje opozycjonistę Petra Uhla, odpowiedzialnego za rozpowszechnianie plotki o śmierci Szmida. Wkrótce po tym ministerstwo szkolnictwa wyższego wydaje komunikat, że Szmid żyje. Mimo to w Pradze odbywa się poświęcony Szmidowi marsz żałobny. Wieczorem na Placu Wacława zbiera się tłum ludzi.
Tego samego dnia w Bratysławie powstaje podobna do Forum Obywatelskiego organizacja - Społeczeństwo przeciw Przemocy. Na jego czele staje opozycjonista Milan Kniażek.
20 listopada (poniedziałek) - od rana na większości wyższych uczelni trwa strajk. Jeszcze przed południem delegacja OF spotyka się z szefem rządu. Władze wyrażają aprobatę wobec działań milicji i odrzucają dialog z opozycją, tłumacząc, że nie będą w nim uczestniczyć pod presją strajku. Od tego dnia jednak we wszystkich większych miastach Czechosłowacji dochodzi do wielotysięcznych pokojowych demonstracji, których milicja nie jest w stanie opanować. W mediach pojawiają się pierwsze nieocenzurowane wiadomości.
21 listopada (wtorek) - do strajku dołączają pozostałe szkoły wyższe, głównie ze Słowacji. W ministerstwie obrony trwa narada, podczas której rozważa się wyprowadzenie wojska przeciw manifestantom. Premier Ladislav Adamec odmawia negocjacji z Havlem, a pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) Milosz Jakesz w telewizji stanowczo oświadcza, że państwo nie porzuci "twardej linii" ustroju socjalistycznego.
22 listopada (środa) - demonstracje przyciągają coraz większe tłumy. W Bratysławie, gdzie zbiera się nawet 100 tys. ludzi, do manifestantów dołącza główny bohater "praskiej wiosny" z 1968 r. Alexander Dubczek.
Czeski kardynał Frantiszek Tomaszek w Pradze wyraża poparcie dla obywateli "w walce z trwającym od 40 lat bezprawiem". Na Vaclavaku (Plac Wacława) jest 200 tys. osób. Rząd tymczasem formułuje zarzut, że protest z 17 listopada nie był spontaniczną akcją studencką, lecz zorganizowanym działaniem sił opozycji. Rozpoczyna się śledztwo.
23 listopada (czwartek) - gabinet Adamca, wbrew opinii ministra obrony, odrzuca postulat użycia wojska przeciw demonstrantom. W Pradze do protestów dołączają robotnicy. Na Placu Wacława zbiera się 300 tysięcy osób. Do tłumów z balkonu wydawnictwa Melantrich przemawia Havel i inni opozycjoniści.
24 listopada (piątek) - odbywa się całodzienne posiedzenie KPCz, w czasie którego Jakesz podaje się do dymisji. Wraz z nim rezygnują pozostali członkowie ścisłego kierownictwa partii, otwierając tym samym drogę do zmian kadrowych w rządzie. Na ulicach Pragi jest już pół miliona ludzi.
25 listopada (sobota) - dzień zaczyna się od nocnej konferencji prasowej KPCz, na której przedstawiono nowe kierownictwo. Gdy okazuje się, że nowe władze KPCz nie mają pojęcia o postulatach Forum Obywatelskiego, opozycja krytycznie odnosi się do zmian w szeregach partii. Prezydent Gustav Husak chcąc załagodzić sytuację w kraju udziela amnestii siedmiu więźniom politycznym.
Przed południem w praskiej katedrze św. Wita kardynał Tomaszek odprawia mszę dziękczynną za kanonizację św. Agnieszki Czeskiej, wyniesionej na ołtarze niecałe dwa tygodnie wcześniej przez Jana Pawła II; w czasie nabożeństwa po raz kolejny wyraża poparcie dla demonstrantów. Na praskich błoniach zbiera się ponad 700 tysięcy ludzi. Wtedy też telewizja państwowa po raz pierwszy na żywo relacjonuje wydarzenia w Czechosłowacji i wraz z radiem państwowym oraz praskim metrem wydaje oświadczenie o poparciu planowanego na poniedziałek strajku generalnego.
26 listopada (niedziela) - władza wciąż próbuje znaleźć wyjście z napiętej sytuacji i nie dopuścić do akcji strajkowej. Dochodzi do spotkania Havla z Adamcem. Demonstracja na błoniach znów przyciąga pół miliona ludzi. Do obywateli Czechosłowacji przemawiają Havel i Adamec, zobowiązujący się do dialogu.
27 listopada (poniedziałek) - pod hasłem "Koniec władzy jednej partii" dochodzi do dwugodzinnego strajku generalnego, pierwszego od 1948 roku. Uczestniczy w nim około 75 proc. obywateli Czechosłowacji, w tym większość pracowników przedsiębiorstw, fabryk i instytucji. Na Placu Wacława zbiera się około 250 tys. ludzi.
28 listopada (wtorek) - pod naciskiem strajku premier Adamec zobowiązuje się do 3 grudnia powołać nowy rząd. W jego skład wchodzi 15 komunistów, ludowiec, socjalista i trzech kandydatów niezależnych. Dochodzi do kolejnego spotkania premiera z Havlem. Adamec udowadnia, że władza wciąż nie ma pojęcia o sytuacji panującej w kraju. OF oświadcza, że kierownictwo partii straciło poparcie obywateli i jeśli gabinet w ponad połowie złożony z komunistów rozpocznie urzędowanie, to 11 grudnia dojdzie do kolejnego strajku generalnego.
4 grudnia (poniedziałek) - zostaje otwarta granica państwowa; w ciągu następnego weekendu Austrię odwiedza ćwierć miliona Czechosłowaków. W ciągu kilku najbliższych tygodni do kraju wracają pierwsi emigranci polityczni, wśród nich m.in. słynny czeski przedwojenny przedsiębiorca Tomasz Bata. Nieco wcześniej parlament postanawia o wykreśleniu z konstytucji artykułów dotyczących socjalistycznego charakteru państwa i wychowania obywateli w duchu marksizmu i leninizmu; na uczelniach zostaje zniesiony obowiązek uczestnictwa w kursach z filozofii marksistowskiej, a w ich miejscu pojawia się wiedza o społeczeństwie.
7 grudnia (czwartek) - nowy gabinet Adamca podaje się do dymisji, a misję powołania rządu otrzymuje wicepremier Marian Czalfa.
10 grudnia (niedziela) - prezydent Gustav Husak zaprzysięga rząd, w którym znalazło się 10 komunistów, siedmiu bezpartyjnych, dwóch socjalistów i dwóch ludowców. On sam rezygnuje z funkcji.
11 grudnia (poniedziałek) - rozpoczyna się usuwanie umocnień wojskowych wzdłuż granicy z RFN i Austrią.
28 grudnia (czwartek) - na mocy uchwalonego tego dnia prawa o kooptacji deputowanym do Zgromadzenia Federacji, a także jego przewodniczącym, zostaje Alexander Dubczek.
29 grudnia (piątek) - parlament jednogłośnie wybiera na prezydenta państwa Vaclava Havla. To pierwszy niekomunistyczny przywódca Czechosłowacji od 1948 roku. (PAP)
zab/ ro/
18 listopada (sobota) - już od rana z ust do ust przechodzą wieści na temat wydarzeń poprzedniego wieczoru. Szerzy się plotka o rzekomej śmierci studenta Martina Szmida, która trafia do Radia Wolna Europa, a stamtąd - w świat. Uniwersytety i teatry powołują komitety strajkowe. Na Placu Wacława ludzie zapalają Szmidowi świece. Władze nie przykładają wielkiej wagi do tych wydarzeń.
19 listopada (niedziela) - w reakcji na brutalność policji dysydent Vaclav Havel zwołuje spotkanie przedstawicieli różnych grup opozycji, by w zaistniałej sytuacji uzgodnić wspólne działania. Powołane zostaje Forum Obywatelskie (OF), organizacja niezależnych działaczy antykomunistycznych. Forum wyraża zaniepokojenie z powodu działania służb bezpieczeństwa, żąda od władz zwolnienia więźniów politycznych, dymisji zdyskredytowanych polityków, nawołuje do strajku generalnego.
Po południu milicja aresztuje opozycjonistę Petra Uhla, odpowiedzialnego za rozpowszechnianie plotki o śmierci Szmida. Wkrótce po tym ministerstwo szkolnictwa wyższego wydaje komunikat, że Szmid żyje. Mimo to w Pradze odbywa się poświęcony Szmidowi marsz żałobny. Wieczorem na Placu Wacława zbiera się tłum ludzi.
Tego samego dnia w Bratysławie powstaje podobna do Forum Obywatelskiego organizacja - Społeczeństwo przeciw Przemocy. Na jego czele staje opozycjonista Milan Kniażek.
20 listopada (poniedziałek) - od rana na większości wyższych uczelni trwa strajk. Jeszcze przed południem delegacja OF spotyka się z szefem rządu. Władze wyrażają aprobatę wobec działań milicji i odrzucają dialog z opozycją, tłumacząc, że nie będą w nim uczestniczyć pod presją strajku. Od tego dnia jednak we wszystkich większych miastach Czechosłowacji dochodzi do wielotysięcznych pokojowych demonstracji, których milicja nie jest w stanie opanować. W mediach pojawiają się pierwsze nieocenzurowane wiadomości.
21 listopada (wtorek) - do strajku dołączają pozostałe szkoły wyższe, głównie ze Słowacji. W ministerstwie obrony trwa narada, podczas której rozważa się wyprowadzenie wojska przeciw manifestantom. Premier Ladislav Adamec odmawia negocjacji z Havlem, a pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Czechosłowacji (KPCz) Milosz Jakesz w telewizji stanowczo oświadcza, że państwo nie porzuci "twardej linii" ustroju socjalistycznego.
22 listopada (środa) - demonstracje przyciągają coraz większe tłumy. W Bratysławie, gdzie zbiera się nawet 100 tys. ludzi, do manifestantów dołącza główny bohater "praskiej wiosny" z 1968 r. Alexander Dubczek.
Czeski kardynał Frantiszek Tomaszek w Pradze wyraża poparcie dla obywateli "w walce z trwającym od 40 lat bezprawiem". Na Vaclavaku (Plac Wacława) jest 200 tys. osób. Rząd tymczasem formułuje zarzut, że protest z 17 listopada nie był spontaniczną akcją studencką, lecz zorganizowanym działaniem sił opozycji. Rozpoczyna się śledztwo.
23 listopada (czwartek) - gabinet Adamca, wbrew opinii ministra obrony, odrzuca postulat użycia wojska przeciw demonstrantom. W Pradze do protestów dołączają robotnicy. Na Placu Wacława zbiera się 300 tysięcy osób. Do tłumów z balkonu wydawnictwa Melantrich przemawia Havel i inni opozycjoniści.
24 listopada (piątek) - odbywa się całodzienne posiedzenie KPCz, w czasie którego Jakesz podaje się do dymisji. Wraz z nim rezygnują pozostali członkowie ścisłego kierownictwa partii, otwierając tym samym drogę do zmian kadrowych w rządzie. Na ulicach Pragi jest już pół miliona ludzi.
25 listopada (sobota) - dzień zaczyna się od nocnej konferencji prasowej KPCz, na której przedstawiono nowe kierownictwo. Gdy okazuje się, że nowe władze KPCz nie mają pojęcia o postulatach Forum Obywatelskiego, opozycja krytycznie odnosi się do zmian w szeregach partii. Prezydent Gustav Husak chcąc załagodzić sytuację w kraju udziela amnestii siedmiu więźniom politycznym.
Przed południem w praskiej katedrze św. Wita kardynał Tomaszek odprawia mszę dziękczynną za kanonizację św. Agnieszki Czeskiej, wyniesionej na ołtarze niecałe dwa tygodnie wcześniej przez Jana Pawła II; w czasie nabożeństwa po raz kolejny wyraża poparcie dla demonstrantów. Na praskich błoniach zbiera się ponad 700 tysięcy ludzi. Wtedy też telewizja państwowa po raz pierwszy na żywo relacjonuje wydarzenia w Czechosłowacji i wraz z radiem państwowym oraz praskim metrem wydaje oświadczenie o poparciu planowanego na poniedziałek strajku generalnego.
26 listopada (niedziela) - władza wciąż próbuje znaleźć wyjście z napiętej sytuacji i nie dopuścić do akcji strajkowej. Dochodzi do spotkania Havla z Adamcem. Demonstracja na błoniach znów przyciąga pół miliona ludzi. Do obywateli Czechosłowacji przemawiają Havel i Adamec, zobowiązujący się do dialogu.
27 listopada (poniedziałek) - pod hasłem "Koniec władzy jednej partii" dochodzi do dwugodzinnego strajku generalnego, pierwszego od 1948 roku. Uczestniczy w nim około 75 proc. obywateli Czechosłowacji, w tym większość pracowników przedsiębiorstw, fabryk i instytucji. Na Placu Wacława zbiera się około 250 tys. ludzi.
28 listopada (wtorek) - pod naciskiem strajku premier Adamec zobowiązuje się do 3 grudnia powołać nowy rząd. W jego skład wchodzi 15 komunistów, ludowiec, socjalista i trzech kandydatów niezależnych. Dochodzi do kolejnego spotkania premiera z Havlem. Adamec udowadnia, że władza wciąż nie ma pojęcia o sytuacji panującej w kraju. OF oświadcza, że kierownictwo partii straciło poparcie obywateli i jeśli gabinet w ponad połowie złożony z komunistów rozpocznie urzędowanie, to 11 grudnia dojdzie do kolejnego strajku generalnego.
4 grudnia (poniedziałek) - zostaje otwarta granica państwowa; w ciągu następnego weekendu Austrię odwiedza ćwierć miliona Czechosłowaków. W ciągu kilku najbliższych tygodni do kraju wracają pierwsi emigranci polityczni, wśród nich m.in. słynny czeski przedwojenny przedsiębiorca Tomasz Bata. Nieco wcześniej parlament postanawia o wykreśleniu z konstytucji artykułów dotyczących socjalistycznego charakteru państwa i wychowania obywateli w duchu marksizmu i leninizmu; na uczelniach zostaje zniesiony obowiązek uczestnictwa w kursach z filozofii marksistowskiej, a w ich miejscu pojawia się wiedza o społeczeństwie.
7 grudnia (czwartek) - nowy gabinet Adamca podaje się do dymisji, a misję powołania rządu otrzymuje wicepremier Marian Czalfa.
10 grudnia (niedziela) - prezydent Gustav Husak zaprzysięga rząd, w którym znalazło się 10 komunistów, siedmiu bezpartyjnych, dwóch socjalistów i dwóch ludowców. On sam rezygnuje z funkcji.
11 grudnia (poniedziałek) - rozpoczyna się usuwanie umocnień wojskowych wzdłuż granicy z RFN i Austrią.
28 grudnia (czwartek) - na mocy uchwalonego tego dnia prawa o kooptacji deputowanym do Zgromadzenia Federacji, a także jego przewodniczącym, zostaje Alexander Dubczek.
29 grudnia (piątek) - parlament jednogłośnie wybiera na prezydenta państwa Vaclava Havla. To pierwszy niekomunistyczny przywódca Czechosłowacji od 1948 roku. (PAP)
zab/ ro/
