„Nota Wilsona” przekazana polskim Archiwom Państwowym

Na papierze listowym amerykańskiego przywódcy umieszczona jest jego odręczna notatka z autografem. Na jednej stronie znajduje się cytat z przemówienia prezydenta Wilsona do Senatu USA z 22 stycznia 1917 roku o konieczności odrodzenia Polski jako zjednoczonego, niepodległego i suwerennego państwa.

Na odwrocie dokumentu widnieje treść 13 punktu ze słynnego 14-punktowego programu pokojowego Wilsona, który przedstawił 8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu USA. Prezydent wzywał m.in. do stworzenia niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza.

„Niezwykłość noty polega też na tym, że Wilson nie lubił sam pisać, lecz wolał dyktować teksty swemu sekretarzowi i składać pod nimi swój podpis” – wyjaśnił PAP mecenas Przemysław Jan Bloch z nowojorskiej fundacji. Jak dodał nota znajdowała się najpierw w rękach Ignacego Paderewskiego, po czym trafiła kolejno do kilku prywatnych kolekcji. Fundacja Blochów odkupiła ją przed kilkoma laty.

„Niezwykłość noty polega też na tym, że Wilson nie lubił sam pisać, lecz wolał dyktować teksty swemu sekretarzowi i składać pod nimi swój podpis” – wyjaśnił PAP mecenas Przemysław Jan Bloch z nowojorskiej fundacji. Jak dodał nota znajdowała się najpierw w rękach Ignacego Paderewskiego, po czym trafiła kolejno do kilku prywatnych kolekcji. Fundacja Blochów odkupiła ją przed kilkoma laty.

Pomysłodawcą przekazania dokumentu Polsce był redaktor naczelny miesięcznika „Spotkania z zabytkami” Wojciech Przybyszewski, który jest jednocześnie jednym z dyrektorów fundacji.

“Poza jego sugestią, przekonał mnie do przekazania +Noty Wilsona+ także fakt, że zostanie ona umieszczona na polskiej liście UNESCO. Jak sądzę Archiwum Akt Nowych w Archiwach Państwowych jest najlepszym miejscem, by zdeponować tego rodzaju dokument” – ocenił Bloch.

Dziękując za notę dyrektor naczelny Archiwów Państwowych prof. Władysław Stępniak przypomniał o ubiegłorocznej inauguracji w Polsce krajowej listy Programu UNESCO „Pamięć Świata”. Jest to rejestr międzynarodowych dokumentów dotyczących ważnych wydarzeń.

Według prof. Stępniaka polska lista obejmuje 11 wpisów, w tym memorandum Paderewskiego do Wilsona. Wskazuje ono na konieczność m.in. odbudowy polskiej państwowości po okresie rozbiorów.

„Nota Wilsona, którą przejmujemy dzięki wspaniałemu gestowi mecenasa Blocha nawiązuje bezpośrednio do tego apelu Paderewskiego do prezydenta USA. Jako przewodniczący polskiego programu +Pamięć Świata+ przedłożę polskiemu komitetowi oficjalny wniosek, aby wpis dotyczący memorandum Paderewskiego został poszerzony o +Notę Wilsona+ gdyż bezpośrednio nawiązuje ona do działań, które podjął Paderewski” – powiedział PAP prof. Stępniak.

Dyrektor archiwów zwrócił uwagę, że państwa zachodnie układając stosunki pokojowe w Europie po wybuchu rewolucji październikowej patrzyły z niepokojem na Wschód przekonane, że eksperyment bolszewicki się nie powiedzie. W związku z tym nie chciały podejmować wiążących decyzji dotyczących Polski, lub odkładały je w czasie.

„Jedynie w USA, a przede wszystkim w postawie Woodrowa Wilsona, znaleźliśmy punkt oparcia dla polskiej niepodległości, prawa dostępu do morza, bezpiecznych granic itd.” – zaznaczył szef archiwów.

O zaangażowaniu amerykańskiego przywódcy w sprawy polskie w kontekście jego wystąpień w Kongresie oraz 14-punktowego programu pokojowego mówił też prof. Bolesław Biskupski z Central Connecticut State University.

Fundacja Rodzinna Blochów, zarejestrowana od 2006 r. w Nowym Jorku, zalicza restytucję polskich dzieł sztuki, lub przedmiotów związanych z polskim dziedzictwem narodowym, do swych podstawowych celów. Przekazała już Polsce m.in. odpis "Traktatu gdańskiego" między królem Janem III Sobieskim a królem szwedzkim Karolem XI oraz wizerunek króla Jana III Sobieskiego na XVII-wiecznym kaflu piecowym.

Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski (PAP)

ad/ jm/