Poczet sztandarowy szkoły im. Batorego. 1930 r. Fot. NAC
Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, sławne m.in. dzięki „Rudemu”, „Alkowi” i „Zośce” powstało 1 września 1918 roku z inicjatywy Antoniego Ponikowskiego, ministra wyznań religijnych i oświecenia Publicznego.
Pierwszą siedzibą szkoły był budynek przy ul. Kapucyńskiej 21. Nie spełniał on standardów nowoczesnej szkoły, dlatego też postanowiono wznieść (w latach 1922-1924) nowy gmach przy ul. Myśliwieckiej 6.
Budynek, zaprojektowany przez prof. Tadeusza Tołwińskiego, był bardzo nowoczesny i doskonale wyposażony. Miał przestronną aulę, pracownie matematyczno-przyrodnicze, obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny, salę gimnastyczna, boiska, korty tenisowe, a nawet kryty basen.
Od 1920 roku z Gimnazjum im. Stefana Batorego związany jest Szczep 23 Warszawskich Drużyn Harcerskich i Zuchowych, od koloru chust nazwany „Pomarańczarnią”. Jego członkowie zasłynęli podczas drugiej wojny światowej walcząc w kampanii polskiej 1939 roku, działając w konspiracji, Szarych Szeregach i Armii Krajowej oraz biorąc udział w powstaniu warszawskim.
Trzem z nich pośmiertną sławę przyniosła książka Aleksandra Kamińskiego „Kamienie na szaniec”. Jan Bytnar „Rudy”, Maciej Aleksy Dawidowski „Alek” i Tadeusz Zawadzki „Zośka” to wychowankowie Batorego (matura 1939 roku), harcerze i żołnierze AK, w latach wojny dali przykład jak „pięknie umierać i pięknie żyć”. Zginęli w 1943 roku.
Gimnazjum i Liceum Batorego (od reformy 1933/34) może poszczycić się wieloma wybitnymi absolwentami, którzy odgrywają znaczącą rolę w świecie nauki, kultury i życia społecznego. Wypełniając słowa hymnu szkolnego „Łamiemy rozumem wciąż nowe zapory / Więc naprzód i naprzód, bo znak nasz Batory!” byli uczniowie zasilali szeregi inteligencji i służyli ojczyźnie.
W dwudziestoleciu międzywojennym i podczas drugiej wojny światowej, kiedy w Batorym uczyli się wyłącznie chłopcy, obok bohaterów akcji pod Arsenałem, gimnazjum ukończyli także: poeta i powstaniec Krzysztof Kamil Baczyński, kompozytor Witold Lutosławski, krytyk literacki, publicysta i żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, publicysta Konstanty Jeleński, harcerz i żołnierz AK Jan Rodowicz „Anoda”, aktor i reżyser Andrzej Łapicki, filozof prof. Klemens Szaniawski.
Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie wydało książkę „Pochodem idziemy...” o historii, obyczajach i wybitnych wychowankach szkoły.
zk
