Pałac Prezydencki. Fot. PAP
Pałac Prezydencki, gdzie w 1955 r. podpisano Układ Warszawski, będzie jednym z miejsc spotkań szefów delegacji Szczytu NATO, który odbędzie się w Warszawie w dniach 8-9 lipca.
Pałac Prezydencki był wielokrotnie przebudowywany i modernizowany. Swój obecny kształt uzyskał dopiero w okresie Królestwa Kongresowego.
W pierwszej połowie XVII wieku za murami Starej Warszawy, na południe od Bramy Krakowskiej, rozciągało się przedmieście nazywane Czerskim lub nieco później Krakowskim. Jego główny trakt okazał się idealny do budowy okazałych rezydencji magnackich. Również tu odbywały się triumfalne wjazdy monarchów i arystokratów. Projektantem jednej z największych rezydencji był Constantino Tencalla - ówczesny nadworny architekt króla Władysława IV, autor m.in. kolumny Zygmunta. Budowę rezydencji zainicjował w 1643 roku hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski. Zmarł jednak w 1646 roku, a prace dokończył w 1656 roku jego syn, wojewoda sandomierski Aleksander.
Do dzisiaj przetrwała wybudowana wówczas galeria arkadowa w środkowej części fasady oraz - w elewacji ogrodowej - oprawy okien drugiego piętra i kamienne płyty, ujmujące naroża ryzalitów. Pałac wyróżniał się znajdującym się za nim założeniem ogrodowym, schodzącym aż do płynącej wówczas u podnóża skarpy Wisły.
Po śmierci Aleksandra jego syn Stanisław sprzedał pałac w 1659 r. hetmanowi polnemu i marszałkowi wielkiemu koronnemu Jerzemu Sebastianowi Lubomirskiemu. Jednak już w 1674 r. pałac przeszedł w ręce Radziwiłłów z linii nieświeskiej. Kupił go podkanclerz i hetman polny litewski Michał Kazimierz I Radziwiłł. Za czasów Radziwiłłów Pałac oraz przyległy do niego ogród zostały odnowione i przebudowane.
Zmieniono m.in. konstrukcję dachową, po obu stronach dziedzińca Pałacu wzniesiono murowane, piętrowe oficyny. Pomieszczenia Pałacu otrzymały bogate dekoracje sztukatorskie i malarskie ścian i sufitów, utrzymane w panującym wówczas stylu rokokowym. Za czasów Radziwiłłów z ich inicjatywy sąsiadujący z Pałacem kościół karmelicki otrzymał nową fasadę klasycystyczną.
Nowo wybrany i jako pierwszy koronowany w Warszawie król Stanisław Leszczyński gościł w Pałacu w 1705 roku, a dwa lata później zatrzymał się w nim okupujący Rzeczpospolitą car Rosji Piotr I Wielki.
W 1762 roku zmarł nie dokończywszy przebudowy Michał Kazimierz II zwany "Rybeńko". Jego syn i spadkobierca książę Karol Stanisław II Radziwiłł zwany "Panie Kochanku" nie kontynuował prac. Poróżniony z Czartoryskimi i królem Stanisławem Augustem Poniatowskim, na ponad dziesięć lat opuścił stolicę.
Mimo to życie w Pałacu Radziwiłłów nie zamarło. Wynajmowano go na różne cele, co przynosiło spore dochody. Ponieważ mieścił w sobie jedną z największych sal w ówczesnej Warszawie był atrakcyjnym miejscem do urządzania zabaw i zebrań.
W 1773 roku w wielkiej sali Pałacu obradowała komisja traktatu rozbiorowego. Rok później wynajęto ją w celu zaadaptowania na teatr publiczny. Organizatorem przedsięwzięcia był aktor wiedeński Jan Józef Kurtz, któremu finansowo pomagał kamerdyner króla Stanisław Augusta - Franciszek Ryx. W 1774 roku w największej sali pałacu wystawiona została pierwsza polska opera „Nędza uszczęśliwiona” Michała Kamińskiego z librettem Wojciecha Bogusławskiego. Teatr funkcjonował tutaj do 1778 r. W tym samym roku Radziwiłł pogodzony z Czartoryskimi wrócił do Warszawy, jednak budynek musiał niemal siłą przejmować z powrotem od artystów.
W czasie Sejmu Czteroletniego, w latach 1791-1792, pałac był siedzibą Zgromadzenia Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 maja. Od 1966 r. na ścianie lewego skrzydła Pałacu znajduje się tablica upamiętniająca to pierwsze w Polsce nowoczesne stronnictwo polityczne.
W styczniu 1807 r. na przedstawieniu sztuki „Andromeda” gościł w Pałacu Napoleon Bonaparte. W 1815 r. w pałacu zatrzymał się car Aleksander I. Pałac pozostawał rezydencją Radziwiłłów do 1818 roku, kiedy to został kupiony przez rząd Królestwa Polskiego z przeznaczeniem na siedzibę Józefa Zajączka - namiestnika cara. Od tej pory pałac zwany był Pałacem Namiestnikowskim.
Pałac został w tym okresie gruntownie przebudowany w stylu klasycystycznym. Rozbudowę i modernizację prowadził Chrystian Piotr Aigner. Przy zachowaniu dawnej bryły pałac uzyskał nową szatę stylową, w której zachowano jednak starsze elementy, m.in. podcienia parteru w środkowej części fasady.
Zmodernizowano wnętrza pałacowe, przede wszystkim na pierwszym i drugim piętrze głównego budynku. Sale parteru z powodu masywnych sklepień właściwie pozostały niezmienione. Rozciągający się za pałacem ogród został urządzony w stylu romantycznym. Boczne skrzydła budynku przedłużono aż do linii Krakowskiego Przedmieścia. Przy wjeździe umieszczono dwie pary kamiennych lwów autorstwa Camillo Laudiniego.
Wybuch powstania listopadowego w 1830 r. pokrzyżował plany umieszczenia przed Pałacem pomnika księcia Józefa Poniatowskiego. Gotowy pomnik został wywieziony w głąb Rosji, gdzie stanął w ogrodzie rezydencji namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza. W czasie powstania listopadowego rezydował tu dyktator Józef Chłopicki oraz Rząd Narodowy.
W wyniku pożaru w lutym 1852 roku całkowitemu zniszczeniu uległa Sala Balowa oraz pomieszczenia drugiego i pierwszego piętra pałacu. Po odbudowie kondygnacje uzyskały wygląd taki sam jak przed pożarem. Swoje reprezentacyjne funkcje pałac odzyskał na chwilę w maju 1856 roku. Z okazji przyjazdu do Warszawy cara Aleksandra II, polska arystokracja urządziła na jego cześć wspaniały bal. Później sale pałacu nadal wynajmowano na różnego rodzaju imprezy.
W lipcu 1870 roku na dziedzińcu pałacu odsłonięto pomnik znienawidzonego przez Polaków namiestnika Królestwa Polskiego Iwana Paskiewicza. Pomnik Paskiewicza został zburzony w 1915 r. po opuszczeniu Warszawy przez Rosjan.
Pod koniec XIX i na początku XX wieku w Pałacu Namiestnikowskim ulokowane były biura generał-gubernatora warszawskiego. W Sali Balowej w 1879 roku wystawiono, wkrótce po namalowaniu, „Bitwę pod Grunwaldem” Jana Matejki.
Na przełomie XIX i XX wieku zmieniło się też sąsiedztwo pałacu. Wyburzono Pałac Tarnowskich i w jego miejscu postawiono, przylegający do Pałacu Namiestnikowskiego, gmach luksusowego hotelu Bristol.
5 sierpnia 1915 roku żołnierze Batalionu Warszawskiego Polskiej Organizacji Wojskowej zaciągnęli przed pałacem pierwszą wartę żołnierza polskiego od 8 września 1831 roku.
W 1918 roku Pałac Namiestnikowski przejęły władze odrodzonej Polski. Został on odnowiony i stał się oficjalną siedzibą premiera i rządu. Boczne skrzydła zajmowało Prezydium Rady Ministrów, zaś gmach główny wykorzystywany był do celów reprezentacyjnych.
Zlikwidowano w pierwszej kolejności przeróbki dokonane przez władze rosyjskie w końcu XIX wieku. Znikły też piece zastąpione centralnym ogrzewaniem. Autorem zmian był Marian Lalewicz. Zmienił on też m.in. układ pokoi pierwszego piętra w trakcie ogrodowym, z których jeden uzyskał klasycyzujące portale z monogramem RP. Dzisiaj jest to gabinet prezydenta.
W celu powiększenia pomieszczeń biurowych dla Rady Ministrów, skarb Państwa dokupił w 1924 roku dawną kamienicę karmelicką, przylegającą do północnego skrzydła pałacu.
Okres II wojny światowej pałac przetrwał bez większych uszkodzeń. Jego wnętrza zostały jednak przez Niemców przebudowane na luksusowy hotel z kasynem, nazwany Deutsches Haus. Podczas tej przebudowy zmieniono układ i wystrój wielu wnętrz.
Od strony Skweru Mickiewicza na bocznej fasadzie Pałacu znajduje się zachowana tabliczka z okresu międzywojennego ze śladami po kulach z okresu powstania warszawskiego.
Do ocalałego budynku w grudniu 1945 r. z gmachu Dyrekcji Kolei Państwowych na Pradze przeniosło się Prezydium Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Po wojnie pałac został poddany remontowi i kolejnej przebudowie, którą prowadzili Teodor Bursze i Antoni Jawornicki. M.in. Sala Balowa otrzymała posadzkę skomponowaną z różnych rodzajów drewna z rozetą pośrodku. W oknach głównej klatki schodowej znalazły się kute kraty projektu Henryka Grunwalda z powtarzającym się rytmicznie motywem orła i monogramem "PRM" w wieńcu laurowym. Ustawiono w niej także dwie rzeźby Piusa Welońskiego - "Prometeusz" i "Kalina" oraz jedną Wiktora Brodzkiego - "Wenus z gołębiami".
Pałac był miejscem ważnych wydarzeń politycznych. To właśnie tutaj podpisano w 1955 r. Układ Warszawski, w 1970 r. układ o normalizacji stosunków PRL z RFN. Oba historyczne dokumenty podpisano w tej samej sali, która była miejscem obrad Okrągłego Stołu.
W 1965 roku na dziedzińcu pałacu przy Krakowskim Przedmieściu ustawiono wzorowany na antycznym posągu Marka Aureliusza pomnik księcia Józefa Poniatowskiego – kopię zniszczonej w trakcie okupacji niemieckiej rzeźby duńskiego artysty Bertela Thorvaldsena z lat dwudziestych XIX w.
Od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 roku w pałacu toczyły się negocjacje pomiędzy rządem a opozycyjną demokratyczną, które przeszły do historii jako rozmowy Okrągłego Stołu od umieszczonego w Sali Kolumnowej stołu obrad. Podpisane porozumienie zamykające obrady zapoczątkowało upadek systemu komunistycznego i przemiany polityczne nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie Środkowo-Wschodniej.
W wyniku zawartych w pałacu porozumień odbyły się 4 czerwca 1989 r. częściowo wolne wybory do Sejmu i wolne do Senatu, utworzono urząd prezydenta, którego siedzibą kilka lat później stał się pałac.
W 1990 roku rozpoczął się gruntowny remont pałacu z przeznaczeniem na siedzibę Prezydenta RP i jego kancelarii. W 1994 r. budynek przeszedł we władanie Kancelarii Prezydenta. Od tego czasu pałac posiada oficjalną nazwę - Pałac Prezydencki. Drugie piętro w całości zajmują prywatne apartamenty prezydenta i jego rodziny. Jako pierwszy zamieszkał w nim w 1994 r. prezydent Lech Wałęsa, przenosząc się z dotychczasowej siedziby prezydenta w Belwederze.
W 1996 roku zainstalowano w prezydenckim gabinecie najnowsze systemy łączności rządowej, wojskowej i cywilnej.
W 2001 roku z inicjatywy prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego powstała też Biblioteka Prezydencka oraz Salon Zimowy. Na suficie biblioteki umieszczono plafon „Alegoria Polonii” autorstwa Ludomira Ślendzińskiego. Salon Zimowy służy jako miejsce mniej formalnych spotkań prezydenta w szerszym gronie polityków lub osobistości publicznych.
W lutym 2010 roku na fasadzie pałacu prezydent Lech Kaczyński wraz z małżonką Marią odsłonili tablicę upamiętniającą fakt, że 192 lata wcześniej - w lutym 1818 roku - ośmioletni Fryderyk Chopin zagrał swój pierwszy publiczny koncert właśnie w tym budynku.
W kwietniu 2010 r. po katastrofie smoleńskiej, w której zginął prezydent Lech Kaczyński wraz z małżonką oraz wielu pracowników Kancelarii Prezydenta RP, przed Pałacem Prezydenckim zbierały się tłumy oddające hołd ofiarom. W trakcie żałoby narodowej przez Salę Kolumnową, w której wystawiono trumny Lecha i Marii Kaczyńskich, przeszły dziesiątki tysięcy żałobników. 12 sierpnia 2010 r. na fasadzie Pałacu umieszczono tablicę upamiętniającą te wydarzenia. W szóstą rocznicę katastrofy 10 kwietnia 2016 r. obok niej odsłonięto tablicę upamiętniającą prezydenta Lecha Kaczyńskiego i pozostałe ofiary katastrofy z 2010 r.
Podczas prezydentury Bronisława Komorowskiego Pałac Prezydencki nie był miejscem zamieszkania prezydenta. Rola ta została przywrócona Pałacowi po objęciu urzędu prezydenta przez Andrzeja Dudę w sierpniu 2015 r.
W Pałacu Prezydenckim głowa państwa przyjmuje oficjalnych gości. Ich powitania odbywają się - zgodnie z protokołem dyplomatycznym - na dziedzińcu pałacu w obecności Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego.
To tutaj - dokładnie w Sali Kolumnowej - prezydent nominuje członków rządu, mianuje na stopnie generalskie, nadaje tytuły profesorskie, wręcza akty powołania sędziom, nadaje odznaczenia i ordery oraz przyjmuje listy uwierzytelniające od ambasadorów akredytowanych w Polsce. Tutaj też podpisywane są ważne dokumenty, na przykład w 1997 roku konstytucja, a w 2009 roku akt ratyfikacji Traktatu Lizbońskiego.
W dniach 8-9 lipca odbędzie się w Warszawie Szczyt NATO pod przewodnictwem jego sekretarza generalnego Jensa Stoltenberga. Wezmą w nim udział przywódcy państw i rządów 28 krajów członkowskich, m.in. prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama. Głównym miejscem obrad będzie Stadion PGE Narodowy w Warszawie, a Pałac Prezydencki - miejscem spotkań szefów delegacji.(PAP)
mzk/ szuk/ mhr/
