„Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej”
Podpisany w lipcu 1922 r. „Akt pamiątkowy objęcia Górnego Śląska przez rząd Rzeczypospolitej Polskiej” znalazł się wśród obiektów wpisanych na Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”. To jeden z najcenniejszych dokumentów przechowywanych w Archiwum Państwowym w Katowicach – podkreślają przedstawiciele tej placówki.
Choć w całym kraju w tym roku świętowana jest setna rocznica odzyskania niepodległości, przynależność państwowa Górnego Śląska ważyła się jeszcze po 1918 r. Dopiero w czerwcu 1922 r. Wojsko Polskie przejęło część Górnego Śląska przyznaną Polsce decyzją Konferencji Ambasadorów. Ziemie te wróciły do Polski w wyniku plebiscytu i III powstania śląskiego.
Pamiątkowy akt objęcia Górnego Śląska został podpisany 16 lipca 1922 roku w Katowicach i - jak przypomniała Katarzyna Słysz z Archiwum Państwowego w Katowicach - nawiązuje do wersalskiego traktatu pokojowego zawartego po I wojnie światowej pomiędzy zwycięskimi mocarstwami a Niemcami, zapowiedzianego w nim plebiscytu i podjętej przez Konferencję Ambasadorów 20 października 1921 roku decyzji o podziale Górnego Śląska. Niemcy i Polskę zobowiązano wówczas do zawarcia umowy regulującej sprawy społeczne, ekonomiczno-gospodarcze i ochronę mniejszości narodowych na podzielonym terenie.
15 maja 1922 roku w Genewie podpisano niemiecko-polską konwencję, która umożliwiła podjęcie działań przygotowujących zmianę suwerenności. 20 czerwca 1922 roku wojsko polskie wkroczyło do Katowic, a potem kolejno do Królewskiej Huty (dzisiejszego Chorzowa), Lublińca, Tarnowskich Gór, Pszczyny i Rybnika.
Uroczystości przejęcia stref obszaru plebiscytowego zakończono 16 lipca 1922 roku w katowickim parku im. Kościuszki podpisaniem pamiątkowego aktu. Wśród sygnatariuszy znalazło się 160 osób - przedstawiciele rządu i Sejmu Ustawodawczego, władz województwa i samorządu śląskiego, duchowni, wojskowi, działacze społeczni, świata nauki i prasy. Dokument, składający się z dwóch luźnych kart z papieru czerpanego, został opracowany graficznie i wykonany przez znanego górnośląskiego artystę Stanisława Ligonia.
Przed II wojną światową dokument był przechowywany w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, później trafił do utworzonego w 1929 roku Muzeum Śląskiego w Katowicach. W czasie wojny, wraz z pozostałymi zbiorami zlikwidowanego przez Niemców muzeum, został przeniesiony do zbiorów Oberschlesisches Landesmuseum w Bytomiu. Tam przetrwał wojnę, a jesienią 1951 roku, w ramach ogólnopolskiej akcji scalania archiwaliów został przekazany do Archiwum Państwowego w Katowicach, gdzie jest przechowywany do dziś.
Program „Pamięć Świata” powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości, nie tylko poprzez podejmowanie działań na rzecz jego ochrony, ale też upowszechnianie wiedzy o nim i jak najszersze udostępnianie społeczeństwu.
W skład polskiego komitetu tego programu wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowisk naukowych. Polska lista programu „Pamięć Świata” powstała w 2014 r. Co dwa lata wpisywane są na nią kolejne wyjątkowe obiekty przechowywane w archiwach, bibliotekach, muzeach i instytutach. Ostatnia uroczystość wpisania odbyła się przez kilkoma dniami w Warszawie.
„Każdy z nich niesie doniosłe znaczenie dla dziejów, kultury i tożsamości naszego kraju. Trzecia edycja Listy została poświęcona zachowanym do dzisiaj świadectwom dążeń niepodległościowych Polaków oraz odradzającego się państwa polskiego po 123 latach niewoli” - wskazała Słysz.(PAP)
autor: Krzysztof Konopka
kon/ wj/
