Żydowski cmentarz w Tuszynie (Łódzkie) jest kolejną nekropolią oznakowaną w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Jak zapowiedział we wtorek wiceminister kultury Jarosław Sellin, w ten sposób mają zostać upamiętnione wszystkie cmentarze żydowskie w kraju.
Cmentarz w Tuszynie został upamiętniony w ramach realizowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN programu "Oznakowanie cmentarzy żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej" finansowanego ze środków Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu (MKDNiS).
Podczas wtorkowej prezentacji tablicy na cmentarzu w Tuszynie wiceszef resortu kultury przypomniał, że Polska przed wojną była główną ojczyzną Żydów, co zakończyło się wraz z dramatem Holokaustu.
"Zanim do tej zabroni doszło, życie żydowskie było niezwykle bogate. To tutaj powstawały czołowe księgi religijne, na ziemi polskiej żyli najwybitniejsi rabinowie, cadykowie. Pozostało wiele śladów po bogatym życiu żydowskim w Polsce. Te ślady to przede wszystkim budynki synagog, bożnic, ale najbardziej wymierne i najliczniejsze z tych śladów są cmentarze żydowskie" - mówił Sellin.
Wskazał, że na terenie dzisiejszej Polski można odnaleźć ślady po 1,2 tys. cmentarzach żydowskich, z czego 800 tego typu miejsc zostało szczątkowo zachowanych i jest dobrze udokumentowana.
"Uznaliśmy w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, że ślady po bogatym życiu żydowskim, zwłaszcza cmentarze muszą być trwale upamiętnione w formie w miarę jednolitej. Żeby pozostała pamięć o tym, że wśród nas, w każdej prawie miejscowości żyli Żydzi, choćby poprzez trwałe oznakowanie cmentarzy żydowskich" – podkreślił Sellin.
Na cmentarzu w Tuszynie ustawiono kamień pamiątkowy z tablicą w kształcie nawiązującym do macewy. Obok napisu informacyjnego zastosowano nowoczesną formę upamiętnienia w postaci znaku QR, odsyłającego do szerszej charakterystyki nekropolii na portalu zabytek.pl.
Obecna na uroczystości potomkini tuszyńskich Żydów Ellen Mains zaznaczyła, że w ten sposób przywracana jest nie tylko historia społeczności żydowskiej i ich dziedzictwa w Polsce.
"Bo przeszłość zawsze pozostaje częścią teraźniejszości, a relacje, które istniały w przeszłości jakoś nadal trwają. Kiedy więc Chrześcijanie i Żydzi spotykają się w czynności pamiętania, przez ten sprawiedliwy czyn lub po hebrajsku przez tę micwę, razem naprawiamy, uzdrawiamy nie tylko przeszłość, ale i siebie w teraźniejszości" – wyjaśniła.
W pilotażu projektu oznakowania żydowskich nekropolii znalazło się kilkanaście cmentarzy. Oprócz tego w Tuszynie, tablice stanęły także w Orli, Broku, Górze Kalwarii, Lublinie, Siedlcach, Tykocinie, Warszawie, Szamotułach.
"Naszą ambicją jest, aby takie upamiętnienie było w każdym z 800, a nawet 1200 miejsc, w których cmentarz żydowski istnieje lub są dokumenty to potwierdzające" - zapowiedział Sellin.
Wiceminister poinformował, że aby zabezpieczyć tego typu miejsca pamięci wprowadzono zmiany prawne polegające m.in. na: uniemożliwieniu obrotu terenami cmentarnymi przez samorządy, nowych kryteriach wpisu do rejestru zabytków, dzięki czemu każdy cmentarz żydowski w Polsce jest chroniony jako zbytek oraz porozumieniu ws. standardów zachowania i upamiętniania cmentarzy żydowskich.
Wicedyrektor NID Anna Czerwińska-Walczak dodała, że w ramach programu zweryfikowano cały zasób cmentarzy żydowskich w Polsce. "W 2018 r. pracownicy oddziałów terenowych NID wykonali ogromną, długotrwałą pracę polegającą na weryfikacjach terenowych każdego cmentarza żydowskiego w Polsce zidentyfikowanego w ramach wcześniejszych badań archiwalnych. Dzięki tym wysiłkom, cmentarze żydowskie są jedną z najlepiej opracowanych grup zabytków w Polsce" – powiedziała.
Jolanta Gumula z muzeum POLIN zaznaczyła, że podczas wtorkowej uroczystości upamiętnieni zostali wszyscy żydowscy mieszkańcy Tuszyna – zarówno osoby pełniące eksponowane stanowiska członków rady miejskiej przedwojennego Tuszyna, jak i zwykli mieszkańcy.
"To, że tu jesteśmy w takim gronie, napawa nadzieją, że pamięć o społeczności żydowskiej i jego wielkim dziedzictwie nie minie" – przekonywała.
Cmentarz żydowski w Tuszynie znajduje się u zbiegu ulic Jodłowej i Wczasowej. Zajmuje powierzchnię ok. 0,41 ha. Dokładana data założenia nekropolii nie jest znana – najprawdopodobniej istniał już na początku XIX w. Cmentarz został zniszczony podczas niemieckiej okupacji, dewastacja była kontynuowana w kolejnych dekadach. Nie zachowały się żadne pomniki nagrobne. Relikty zabytków mogą tkwić w różnych punktach miasta. W latach 50. na terenie cmentarza wybudowano Ośrodek Wczasowy Milicji. Obecnie cmentarz jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. (PAP)
autor: Bartłomiej Pawlak
bap/ pat/
