Wystawa „Dziedzictwo Piastów mazowieckich”
Dla Mazowsza książę Janusz I Starszy był tym, czym dla reszty Polski Kazimierz III Wielki – mówi p.o. dyrektor Zamku Królewskiego w Warszawie dr hab. Przemysław Mrozowski. W Warszawie rozpoczęła się konferencja „Dziedzictwo Piastów mazowieckich”, której uczestnicy dyskutują o znaczeniu panowania dynastii Piastów na Mazowszu w okresie jego trwającej do 1526 r. odrębności wobec Polski.
Zdaniem otwierającego dwudniową konferencję prof. Janusza Grabowskiego z Archiwum Głównego Akt Dawnych, często zapomina się o Piastach panujących na Mazowszu, tak jakby cała dynastia wygasła wraz z Kazimierzem Wielkim w 1370 r. Tymczasem jej przedstawiciele panowali na Mazowszu i na Kujawach jeszcze przeszło półtora stulecia, aż do 1526 r. Opinię o niedostatku źródeł na temat średniowiecznego Mazowsza potwierdził prof. Henryk Samsonowicz. „Nie wiemy nawet kiedy powstała jedność ziem Mazowsza oraz kiedy nadano im tę nazwę. Te kwestie wzbudzają wśród historyków wiele dyskusji” - podkreślił.
Mimo niewielkich zasobów materialnych Mazowszanie mieli duży wpływ na kulturę polską – mówił prof. Henryk Samsonowicz.
Inkorporacja Mazowsza do państwa polsko-litewskiego w 1526 r. zakończyła trwającą prawie trzy stulecia niezależność księstw Mazowieckich. Na mocy tzw. ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego Mazowsze przypadło w 1138 r. Bolesławowi Kędzierzawemu. Początkowo dzielnica uznawała zwierzchność Krakowa, lecz zmieniło się to za panowania Konrada Mazowieckiego. Został on jednak zapamiętany głównie za sprawą uznawanego za niefortunne sprowadzenia Krzyżaków na ziemię czerwińską. Uwikłało to Mazowszan i Polskę w toczące się trzy stulecia konflikty. Po zjednoczeniu Polski przez Władysława Łokietka księstwo mazowieckie było lennem Polski. Mazowsze w okresie swojej niezależności miało trzy stolice: Płock, Czersk i Warszawę. W XV wieku ta ostatnia stała się najważniejszym ośrodkiem władzy ostatnich Piastów mazowieckich. Po tajemniczej śmierci ostatniego władcy, Janusza III w 1526 r. jego księstwo zostało straciło swoją niezależność.
Ostatecznie zjednoczono Mazowsze z Polską w 1529 r., po zatwierdzeniu przez króla Zygmunta I Starego praw i przywilejów tej dzielnicy. Aby dostosować przepisy prawne do nowej sytuacji opracowano osobny statut mazowiecki w 1540 r. Mazowsze przyjęło prawo koronne z pewnymi zmianami w 1577 r.
W opinii historyków Mazowsze rozwijało się wolniej i nieco inaczej niż reszta kraju. Wyraziło się to m.in. w zdecydowanie mniejszej liczbie wielkiej własności ziemskiej, czy dużej liczbie drobnej i słabiej wykształconej szlachty. Jednak według prof. Samsonowicza znaczną część społeczności Akademii Krakowskiej stanowili studenci właśnie wywodzący się z drobnej szlachty mazowieckiej. „W XV wieku studiowało tam ponad 1700 żaków z Mazowsza, wywodzących się często z najbiedniejszych regionów tej dzielnicy. Mimo niewielkich zasobów materialnych Mazowszanie mieli duży wpływ na kulturę polską” – powiedział. W jego opinii wpływ ziem mazowieckich na rozwój kulturalny dawnej Polski widoczny jest również w dorobku literackim późnego średniowiecza. W tym kontekście prof. Samsonowicz przypomniał o znaczeniu utworów poetyckich patrona Warszawy, błogosławionego Władysława z Gielniowa.
Dogodnie położone Mazowsze odgrywało znaczącą rolę jako pośrednik w wymianie towarowej między Litwą, Moskwą i Prusami. Zdaniem badającego związki handlowe Mazowsza prof. Tomasza Jasińskiego z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu „Mazowsze już w XIII i XIV wieku na dobre włączyło się w wielki handel międzynarodowy”. Dużą rolę w rozwoju handlu odegrały porozumienia handlowe z miastami Państwa Krzyżackiego, jak Toruń. „O związkach tych świadczą liczne dokumenty, wystawiane m.in. przez książąt Warszawy, kierowane do mieszczan toruńskich i zachęcające ich do korzystania z przebiegającego przez Warszawę szlaku handlowego” – powiedział prof. Jasiński.
Dr hab. Przemysław Mrozowski: Wszystko co zostało nam po Piastach mazowieckich udało się zmieścić w jednym miejscu. Jest to niepowtarzalna okazja do spojrzenia w twarz ostatnim Piastom.
W pierwszym dniu konferencji na Zamku Królewskim otwarto wystawę „Dziedzictwo Piastów mazowieckich”. Można na niej zobaczyć dokumenty sygnowane pieczęciami władców Mazowsza. "Choć nie wydaje się to zbyt atrakcyjne, to jednak należy pamiętać, że dążeniem średniowiecznych władców było utrwalenie swego majestatu na pieczęciach. Stąd każda pieczęć jest inna i wizerunki te odpowiadają temu, jakie szaty i uzbrojenie nosił między innymi Konrad Mazowiecki” – powiedział PAP Mrozowski. Dokumenty, księgi, eksponaty jubilerskie oraz inne zabytki kultury materialnej prezentowane na wystawie pochodzą m.in. ze zbiorów Biblioteki Narodowej, Archiwum Głównego Akt Dawnych, zbiorów Fundacji Czartoryskich z Krakowa oraz Muzeum Warszawy.
Wystawę zorganizowano w najstarszej części Zamku. „Pokazane przez nas zbiory zajmują dawną Izbę Poselską znajdującą się w książęcej części Zamku. Wszystko co zostało nam po Piastach mazowieckich udało się zmieścić w jednym miejscu. Jest to niepowtarzalna okazja do spojrzenia w twarz ostatnim Piastom” – powiedział Mrozowski.
Spośród władców ziem mazowieckich największe zasługi dla rozwoju Warszawy i Zamku Królewskiego położył książę Janusz I Starszy (1346-1429). „Był on dla Mazowsza tym, czym dla reszty Polski Kazimierz III Wielki. Był to budowniczy, który przekształcił prowincjonalną siedzibę swojego dziada i ojca w paradną rezydencję książęcą. Był to człowiek o szerokich horyzontach i ambicjach. Interesowało go podnoszenie cywilizacyjne Mazowsza, a nie wielkie gry polityczne” – stwierdził Mrozowski.
Konferencję zorganizowana została przez Archiwum Główne Akt Dawnych i Zamek Królewski w Warszawie.
Wystawę można zwiedzać do 4 grudnia.
Więcej na temat wystawy i konferencji: https://www.zamek-krolewski.pl/zwiedzanie/ekspozycje-czasowe/dziedzictwo-piastow-mazowieckich
Michał Szukała (PAP)
szuk /ls/
